ભારતના દરેક સરકારી કાર્યાલયમાં, લાંચ, ભ્રષ્ટાચાર, સત્તાનો દુરુપયોગ

આજે, વૈશ્વિક સ્તરે, વિશ્વનો દરેક દેશ ભ્રષ્ટાચાર, સત્તાનો દુરુપયોગ, ફરજોમાં બેદરકારી, ભેદભાવને કારણે નાગરિકોની ઉત્પીડનનો સામનો કરી રહ્યો છે. જોકે, દરેક દેશમાં ઉપરોક્ત તમામ કર્મચારી અધિકારીઓને સજા કરવા માટે કાયદા, નિયમો અને નિયમો હોય છે, પરંતુ દરેક રાજ્યની પ્રક્રિયા અલગ અલગ હોઈ શકે છે, જ્યારે ઉદ્દેશ્ય એક જ છે કે તે હોદ્દાઓ પર બેઠેલા લોકોની આ ઉદ્ધતતા બંધ થાય, અને તેઓ સામાન્ય નાગરિકોના હિત અને સેવામાં પોતાની સેવાઓ સમર્પિત કરે, જેના માટે સામાન્ય જનતા પાસે સૌથી મોટું શસ્ત્ર તેમની વિરુદ્ધ ફરિયાદ કરવાનું છે, જેથી સરકારના સર્વોચ્ચ હોદ્દા પર બેઠેલા લોકો જે જનતાને જવાબદાર છે તેઓ તેમની વિરુદ્ધ કાર્યવાહી કરી શકે, પરંતુ ઘણા વિભાગોમાં ફરિયાદોનું એક નિર્ધારિત ફોર્મેટ બનાવવામાં આવ્યું છે, જે પીડિતો માટે મુશ્કેલીનો પાઠ બની ગયું છે, જેના કારણે તેઓ ફરિયાદ કરી શકતા નથી અને તેમના સંબંધિત કર્મચારીઓ તેમને ફરિયાદ કરવામાં મદદ કરે છે. અમે આજે આ વિષય પર ચર્ચા કરી રહ્યા છીએ કારણ કે, ભારતની ભ્રષ્ટાચાર વિરોધી સંસ્થા લોકપાલે તાજેતરમાં કહ્યું હતું કે નિર્ધારિત ફોર્મેટ વિના ભ્રષ્ટાચારની ફરિયાદો ધ્યાનમાં લેવામાં આવશે નહીં. 5 જૂન 2025 ના રોજના પરિપત્રમાં, તેમણે કહ્યું હતું કે લોકપાલને તેના આદેશોની સમીક્ષા કરવાનો અધિકાર નથી. અને વિભાગોમાં, મને પણ ફોર્મેટમાં ફરિયાદ કરવાનું કહેવામાં આવ્યું હતું, કારણ કે સરકારી ઉત્પીડનથી પીડાતા શિક્ષિત ગ્રામીણ નિર્દોષ લોકોની ફરિયાદો નિર્ધારિત ફોર્મેટ વિના નકારી કાઢવામાં આવે છે, અધિકારીઓ અને કર્મચારીઓ તેમને સહકાર આપતા નથી, તેથી આજે આપણે આ લેખ દ્વારા મીડિયામાં ઉપલબ્ધ માહિતીની મદદથી ચર્ચા કરીશું, ભારતના દરેક સરકારી કાર્યાલયમાં લાંચ, ભ્રષ્ટાચાર, સત્તાનો દુરુપયોગ, ફરજોમાં બેદરકારી, ભેદભાવ, ઉત્પીડનની ફરિયાદો નિર્ધારિત ફોર્મેટ વિના એટલે કે સાદા કાગળ પર કરવી જરૂરી છે. જો આપણે ભ્રષ્ટાચાર અને ફરજોમાં બેદરકારી વગેરે જેવા દુષણોથી કંટાળી ગયા છીએ, તો ચાલો આપણે તેમની ફરિયાદોની પ્રક્રિયાને ખૂબ ઊંડાણપૂર્વક સમજીએ.

મિત્રો, જો આપણે ભ્રષ્ટાચારને સમજવાની વાત કરીએ, તો ભ્રષ્ટાચાર એક એવો ગુનો છે, જે આપણા દેશને સામાજિક અને આર્થિક રીતે ઘણું નુકસાન પહોંચાડે છે. કેટલાક લોકો તેમના નામ અને સત્તાનો દુરુપયોગ કરીને આવા ગુનાઓને પ્રોત્સાહન આપે છે, જેના કારણે દેશના ગરીબ લોકો સાથે ઘણો અન્યાય થાય છે. આજે આ સમસ્યા એટલી વધી ગઈ છે કે શિક્ષણ, આરોગ્ય, વહીવટ અને ન્યાય વ્યવસ્થા જેવી મહત્વપૂર્ણ સેવાઓ સાથે સંકળાયેલા લોકો પણ ભ્રષ્ટ થઈ ગયા છે. જ્યાં સુધી આપણે આ સમસ્યાને સમજીએ નહીં, ત્યાં સુધી આપણે તેની સામે લડી શકતા નથી. તેથી, આજના લેખ દ્વારા આપણે આ વિષયને લગતી સંપૂર્ણ માહિતી સમજવાનો પ્રયાસ કરીશું જેમ કે ભારતમાં ભ્રષ્ટાચાર વિરુદ્ધના કાયદા શું છે અને ભ્રષ્ટાચારની ફરિયાદ નોંધાવવા માટેના કાનૂની વિકલ્પો શું છે? ભ્રષ્ટાચારના ગુના માટે સજા અને કાનૂની જોગવાઈઓ? દરરોજ આપણને આવા સમાચાર જોવા અને સાંભળવા મળે છે જ્યાં કોઈ સરકારી કર્મચારીએ લાંચ લીધી હોય, કોઈ કોન્ટ્રાક્ટરે વિકાસ પ્રોજેક્ટ્સમાં છેતરપિંડી કરી હોય, અથવા કોઈ ઉચ્ચ અધિકારીએ ખૂબ જ ઘમંડી રીતે પોતાની સત્તાનો દુરુપયોગ કર્યો હોય.

મિત્રો, જો આપણે ભ્રષ્ટાચાર વિરુદ્ધ કાનૂની જોગવાઈઓ અને અધિકારોને સમજવાની વાત કરીએ, તો ભ્રષ્ટાચાર વિરુદ્ધ ફરિયાદ નોંધાવવા માટે ઘણા કાનૂની અધિકારો અને જોગવાઈઓ છે, ચાલો તેમને સરળ ભાષામાં જાણીએ:- (1) માહિતી અધિકાર (RTI) આ મુજબ, કોઈપણ વ્યક્તિ સરકારી વિભાગો પાસેથી માહિતી માંગી શકે છે, અને જો તે માહિતીમાં ભ્રષ્ટાચારના કોઈ પુરાવા મળે છે, તો આવા ગુનાઓ સામે લાવી શકાય છે. આપણે RTI અરજી ઓનલાઈન અથવા ઓફલાઈન સબમિટ કરી શકીએ છીએ. RTI ફાઇલ કરતી વખતે, ખૂબ જ સ્પષ્ટ અને અસ્પષ્ટ રીતે જણાવવું પડશે કે આપણે કઈ માહિતી માટે માહિતી અધિકારનો ઉપયોગ કરી રહ્યા છીએ. (2) ભ્રષ્ટાચાર નિવારણ અધિનિયમ, 1988 એ ભારતીય કાયદાનો એક મહત્વપૂર્ણ ભાગ છે, જેનો ઉદ્દેશ્ય ભ્રષ્ટાચારને રોકવા અને સરકારી કર્મચારીઓ દ્વારા કરવામાં આવતા ભ્રષ્ટાચાર સામે કડક કાર્યવાહી કરવાનો છે. આ કાયદો ભ્રષ્ટાચારના કેસોમાં દોષિત અધિકારીઓને સજા આપવા માટે બનાવવામાં આવ્યો છે. આ કાયદા હેઠળ, લાંચ લેતા, લાંચ આપતા અથવા અન્ય કોઈપણ પ્રકારના ભ્રષ્ટાચાર સામે કાર્યવાહી કરવામાં આવે છે. (3) લોકપાલ અને લોકાયુક્ત અધિનિયમ 2013 હેઠળ, ભારતમાં ભ્રષ્ટાચાર સામે કાર્યવાહી કરવા માટે સંસ્થાઓ બનાવવામાં આવી છે. લોકપાલ: કેન્દ્ર સરકારના અધિકારીઓ, મંત્રીઓ અને કર્મચારીઓ દ્વારા કરવામાં આવેલા ભ્રષ્ટાચારની તપાસ કરે છે. લોકાયુક્ત: તે રાજ્ય સ્તરે ભ્રષ્ટાચારના કેસોની તપાસ કરે છે અને રાજ્ય સરકારના અધિકારીઓ સામે કાર્યવાહી કરે છે.(૪) વ્હિસલ બ્લોઅર પ્રોટેક્શન એક્ટ ૨૦૧૪નો ઉદ્દેશ્ય એવા વ્યક્તિઓનું રક્ષણ કરવાનો છે જેઓ સરકારી અધિકારીઓ અથવા સંસ્થાઓ દ્વારા કરવામાં આવેલા ભ્રષ્ટાચાર વિશે માહિતી આપે છે. આવા લોકોને સામાન્ય ભાષામાં બાતમીદાર કહેવામાં આવે છે. આ કાયદા દ્વારા, આવા કેસોની ફરિયાદ કરનારા લોકોને રક્ષણ આપવામાં આવે છે જેથી તેઓ કોઈપણ ભય વિના ફરિયાદ કરી શકે.

મિત્રો, જો આપણે ભ્રષ્ટાચારના કેસોમાં ફરિયાદ નોંધાવવાની સરળ પ્રક્રિયાને સમજવાની વાત કરીએ, તો જો તમે કોઈ સરકારી અધિકારીને લાંચ લેતા કે ખોટું કરતા જોયા હોય, તો આપણે તે વ્યક્તિ સામે ફરિયાદ નોંધાવી શકીએ છીએ. લોકાયુક્ત: લોકાયુક્ત રાજ્ય સ્તરે ભ્રષ્ટાચારની ફરિયાદો સાંભળે છે. જો રાજ્ય સરકારના કોઈ અધિકારી દ્વારા ભ્રષ્ટાચાર કરવામાં આવી રહ્યો હોય, તો તમે લોકાયુક્ત કાર્યાલય અથવા તેમના ઓનલાઈન પોર્ટલ પર મુલાકાત લઈને ફરિયાદ નોંધાવી શકો છો. તમે અખબારોમાં અથવા ઇન્ટરનેટ પર લોકાયુક્ત કાર્યાલયનું સરનામું અને ફોન નંબર સરળતાથી શોધી શકો છો. (૧) સેન્ટ્રલ વિજિલન્સ કમિશન (CVC): કેન્દ્ર સરકારના અધિકારીઓ સામે ભ્રષ્ટાચારની ફરિયાદોની તપાસ કરે છે. જો તમારી ફરિયાદ કેન્દ્ર સરકારના અધિકારી સામે હોય, તો તમે સેન્ટ્રલ વિજિલન્સ કમિશનની વેબસાઇટ પર ફરિયાદ નોંધાવી શકો છો. (૨) ભ્રષ્ટાચાર વિરોધી બ્યુરો- રાજ્ય સ્તરે ભ્રષ્ટાચારના કેસોની તપાસ કરે છે. અમે અમારા રાજ્યના ACB કાર્યાલયની મુલાકાત લઈને અથવા તેમના ઓનલાઈન પોર્ટલ પર ફરિયાદ નોંધાવી શકીએ છીએ. ફરિયાદ નોંધાવતી વખતે ધ્યાનમાં રાખો: તમારી ફરિયાદમાં બધી જરૂરી માહિતી સ્પષ્ટ અને સુવાચ્ય શબ્દોમાં આપો. જો તમારી પાસે ભ્રષ્ટાચારના પુરાવા હોય, જેમ કે રસીદો, ફોટોગ્રાફ્સ અથવા વીડિયો, તો તેને તમારી ફરિયાદ સાથે જોડો. ફરિયાદની તપાસમાં સમય લાગી શકે છે. ધીરજ રાખો અને તપાસ પૂર્ણ થવાની રાહ જુઓ. તમે તમારી ઓળખ છુપાવીને પણ ફરિયાદ નોંધાવી શકો છો. જો તમને કોઈપણ સરકારી કાર્યાલયમાં ગેરરીતિઓ અથવા ભ્રષ્ટ અધિકારીઓ દેખાય, તો ચૂપ રહેવાને બદલે, ચોક્કસપણે તેના વિશે ફરિયાદ કરો. ફરિયાદ નોંધાવવા માટે જરૂરી દસ્તાવેજો તમારું ઓળખ કાર્ડ જેમ કે આધાર કાર્ડ, પાન કાર્ડ, મતદાર કાર્ડ વગેરે. જો તમે કોઈ વ્યવહાર કર્યો હોય તો બેંક ખાતાની વિગતો. જો તમારી પાસે કોઈ પુરાવા હોય, જેમ કે રસીદો, ફોટોગ્રાફ્સ, વીડિયો રેકોર્ડિંગ અથવા સાક્ષીઓના નિવેદનો, તો તેને તમારી ફરિયાદ સાથે જોડો. આ ઉપરાંત, તમારે જે અધિકારી અથવા ઓફિસ વિરુદ્ધ ફરિયાદ નોંધાવી રહ્યા છો તેનું નામ, સરનામું, અન્ય માહિતી શોધવાની રહેશે.

મિત્રો, જો આપણે ભ્રષ્ટાચારના દોષિત લોકોને આપવામાં આવતી સજા વિશે વાત કરીએ, તો તેમને ઓછામાં ઓછી 3 વર્ષથી 7 વર્ષ સુધીની સજા થઈ શકે છે. જો કોઈ સરકારી કર્મચારી તેની આવક કરતાં વધુ મિલકતનો માલિક હોવાનું જાણવા મળે અને તે સાબિત ન કરી શકે કે તેણે આ મિલકત ક્યાંથી મેળવી છે, તો તેને કડક સજા થઈ શકે છે. આ સજા 7 વર્ષ સુધીની હોઈ શકે છે. આ ઉપરાંત, જો કોઈ અધિકારી ભ્રષ્ટાચારના કેસોમાં દોષિત સાબિત થાય છે, તો લોકાયુક્ત કાયદા હેઠળ, તે વ્યક્તિને તેના પદ પરથી દૂર કરવામાં આવે છે અને સજા પણ કરવામાં આવે છે. આવા કિસ્સાઓમાં, દોષિતને દંડ ભરીને પણ સજા થઈ શકે છે. ભ્રષ્ટાચારના કેસોમાં દોષિત વ્યક્તિની ગેરકાયદેસર મિલકત સરકાર દ્વારા જપ્ત કરી શકાય છે. તેથી, જો આપણે ઉપરોક્ત વિગતોનો અભ્યાસ અને વિશ્લેષણ કરીએ, તો આપણને જાણવા મળશે કે ભારતના દરેક સરકારી કાર્યાલયમાં, લાંચ, ભ્રષ્ટાચાર, સત્તાનો દુરુપયોગ, ફરજોમાં બેદરકારી, ભેદભાવ, ઉત્પીડનની ફરિયાદો નિર્ધારિત ફોર્મેટ વિના નકારી કાઢવામાં આવે છે. સરકારી ઉત્પીડનથી પીડાતા ઘણા ગ્રામીણ, અશિક્ષિત, નિર્દોષ લોકોની ફરિયાદો નિર્ધારિત ફોર્મેટ વિના નકારી કાઢવામાં આવે છે – અધિકારીઓ અને કર્મચારીઓ સહકાર આપતા નથી. ભ્રષ્ટાચાર, સત્તાનો દુરુપયોગ, ફરજોની અવગણનાને કારણે, સામાન્ય નાગરિકો આરોગ્ય, શિક્ષણ, વહીવટ, ન્યાય વ્યવસ્થામાં સમસ્યાઓથી કંટાળી ગયા છે. તો, ચાલો તેમની ફરિયાદની પ્રક્રિયા સમજીએ.

એડવોકેટ કિશન સનમુખદાસ ભાવનાઈ ગોંદિયા મહારાષ્ટ્ર 9359653465