New Delhi,તા.14
વિશ્વ મંચ પર ભારતની વધતી જતી આર્થિક શક્તિ વચ્ચે, એક સમાચાર છે જે દરેક ભારતીય પ્રવાસીને વિચારવા માટે મજબૂર કરશે! જ્યારે આપણે દુનિયામાં સૌથી વધુ ઝડપથી વિકસતાં અર્થતંત્રોમાંના એક છીએ, ત્યારે આપણાં પાસપોર્ટની ચમક સતત ઝાંખી થઈ રહી છે.
હેનલી પાસપોર્ટ ઇન્ડેક્સ 2025 ના નવીનતમ આંકડાઓએ અમને આઘાત આપ્યો છે કારણ કે આપણે ગયા વર્ષની 80 મા સ્થાનથી સીધાં જ 85 માં સ્થાન પર સરકી ગયા છીએ. આનો અર્થ એ થયો કે હવે ભારતીય નાગરિકો ઓછામાં ઓછા 57 દેશોમાં વિઝા અથવા વિઝા ઓન અરાઇવલ વિના મુસાફરી કરી શકશે.
તે માત્ર રેન્કિંગ વિશે નથી, તે આપણી સોફ્ટ પાવરનો અરીસો છે. રવાન્ડા અને ઘાના જેવા નાના દેશોથી પણ પાછળ રહેવું, જ્યારે આપણે પાંચમી સૌથી મોટી અર્થવ્યવસ્થા છીએ, ત્યારે આ કડવું સત્ય ખુલ્લા આકાશમાં ઉડવાનું સપનું જોનાર દરેક ભારતીયને પરેશાન કરી રહ્યું છે.
જ્યારે જાપાન, સિંગાપોર અને દક્ષિણ કોરિયા સતત ટોચ પર ચમકી રહ્યાં છે, ત્યારે વિશ્વના ઘણા દેશો ભારતીયો માટે તેમના દરવાજા બંધ કરી રહ્યાં છે? શું આપણી ઇમિગ્રેશન નીતિઓ, અથવા કેટલાક પ્રવાસીઓની વર્તણૂક, આ ઘટાડા માટે જવાબદાર છે ?
આ રિપોર્ટમાં આપણે શીખીશું કે ‘નબળાં પાસપોર્ટ’નો અર્થ માત્ર લાંબી કતારો અને વધુ કાગળો નથી, પરંતુ વૈશ્વિક મંચ પર દેશની ઓળખ અને સન્માનનો પ્રશ્ન પણ છે.
નાના દેશો આગળ નીકળી ગયા
રિપોર્ટ અનુસાર, ભારત જેવા મોટા અર્થતંત્રવાળા દેશના પાસપોર્ટની સ્થિતિ ઘણાં નાના દેશો કરતા વધુ ખરાબ છે. ઉદાહરણ તરીકે, રવાન્ડા (78 મા), ઘાના (74 મા) અને અઝરબૈજાન (72 મા) ભારત કરતાં આગળ છે, જ્યારે ભારત વિશ્વની પાંચ સૌથી મોટી અર્થવ્યવસ્થાઓમાં સ્થાન ધરાવે છે. છેલ્લાં દાયકામાં, ભારતનો ક્રમ ઘણીવાર 80 ની આસપાસ રહ્યો છે અને 2021માં તે 90 સ્થાને સરકી ગયો છે.
જાપાન, સાઉથ કોરિયા અને સિંગાપોર જેવા એશિયન દેશો ટોચના સ્થાને જાળવી રાખે છે. આ વર્ષે પણ સિંગાપોર આ યાદીમાં ટોચ પર છે, જેના નાગરિકો 193 દેશોમાં વિઝા વિના મુસાફરી કરી શકે છે.
દક્ષિણ કોરિયા પાસે 190 દેશો અને જાપાનને 189 દેશોમાં વિઝા ફ્રી એક્સેસ છે. તેની સરખામણીમાં ભારતીય પાસપોર્ટ ધારકો માત્ર 57 દેશોમાં વિઝા મુક્ત મુસાફરી કરી શકે છે, જે આફ્રિકન દેશ મોરિટાનિયાની સમકક્ષ છે. બંને દેશો 85માં ક્રમે છે
પાસપોર્ટ પાવરનો અર્થ શું છે?
પાસપોર્ટ રેન્કિંગ માત્ર મુસાફરીની સુવિધા માટે જ નથી, પરંતુ તે દેશની સોફ્ટ પાવરનો અરીસો પણ છે. હેનલી એન્ડ પાર્ટનર્સ દ્વારા બહાર પાડવામાં આવેલ આ ઇન્ડેક્સ ઇન્ટરનેશનલ એર ટ્રાન્સપોર્ટ એસોસિએશન (આઇએટીએ)ના ડેટા પર આધારિત છે, જે 199 દેશોમાં 227 સ્થળો પર વિઝા મુક્ત ઍક્સેસને માપે છે.
પાસપોર્ટની તાકાત દેશની સોફ્ટ પાવર, રાજદ્વારી પ્રભાવ અને આંતરરાષ્ટ્રીય ઓળખને પ્રતિબિંબિત કરે છે. મજબૂત પાસપોર્ટનો અર્થ એ છે કે તેના નાગરિકોને મુસાફરીની વધુ સ્વતંત્રતા છે, વ્યવસાયની વધુ સારી તકો છે. નબળા પાસપોર્ટનો અર્થ એ છે કે વધુ કાગળની કાર્યવાહી, વધુ વિઝા ફી, ઓછી મુસાફરીની સુવિધાઓ અને લાંબી રાહ જોવી પડે છે.
દેશો પરસ્પર વિઝા ભાગીદારી વધારી રહ્યાં
રસપ્રદ વાત એ છે કે ભારતનો આ રેન્ક હોવા છતાં વિઝા ફ્રી દેશોની સંખ્યામાં વધારો થયો છે. 2014માં જ્યારે વડાપ્રધાન નરેન્દ્ર મોદીની સરકાર સત્તામાં આવી ત્યારે 52 દેશો ભારત માટે વિઝા ફ્રી હતા. 2023 સુધીમાં, આ સંખ્યા વધીને 60 અને 2024માં 62 થઈ ગઈ હતી. જો કે, 2025 માં, તે ફરીથી ઘટીને 57 થઈ ગઈ. તેમ છતાં, 2015 અને 2025 બંનેમાં ભારતનો ક્રમ સમાન (85મો) છે.
આ એટલા માટે છે કારણ કે વિશ્વભરમાં વૈશ્વિક ગતિશીલતા ઝડપથી વધી રહી છે. હેનલી એન્ડ પાર્ટનર્સના એક અહેવાલ મુજબ, 2006માં, સરેરાશ પ્રવાસી વિઝા વિના 58 દેશોની મુસાફરી કરી શકતો હતો, જ્યારે 2025માં આ સરેરાશ 109 દેશો સુધી પહોંચી ગઈ છે. વિશ્વનાં દેશો હવે તેમની અર્થવ્યવસ્થાને મજબૂત કરવા માટે દ્વિપક્ષીય મુસાફરી કરાર પર દબાણ કરી રહ્યાં છે.
ચીન આનું મુખ્ય ઉદાહરણ છે – 2015 માં 94 મા સ્થાનથી 2025 માં 60 મા સ્થાને છે, કારણ કે તેણે 50 થી 85 દેશો સુધી વિઝા મુક્ત પ્રવેશ વધાર્યો છે. ભારતે 2015માં 52 દેશોથી 2025 સુધીમાં 57મા ક્રમે પહોંચ્યું હતું, પરંતુ અન્ય દેશોની ઝડપી પ્રગતિએ રેન્કિંગને નીચે ધકેલી દીધું હતું.
ભારતનાં રેન્કિંગમાં ઘટાડાના કારણો
જુલાઈ 2025માં ભારતનો ક્રમ 77મો હતો, જ્યારે ભારતીય નાગરિકોને 59 દેશોમાં વિઝા મુક્ત પ્રવેશ મળતો હતો. પરંતુ ઓક્ટોબર સુધીમાં, બે દેશોએ સુવિધા પાછી ખેંચી લીધી હતી, જે ક્રમ 85 મા ક્રમે આવી ગયું હતું. ભારતનાં પૂર્વ રાજદૂત અચલ મલ્હોત્રાએ કહ્યું કે પાસપોર્ટની તાકાત આર્થિક અને રાજકીય સ્થિરતા અને દેશની સ્થળાંતર નીતિ જેવા અન્ય ઘણાં પરિબળોથી પણ પ્રભાવિત થાય છે.
તેમણે કહ્યું કે, 1970ના દાયકામાં ભારતીયોને ઘણાં પશ્ચિમી દેશોમાં વિઝા વિના મુસાફરી કરવાની મંજૂરી આપવામાં આવી હતી, પરંતુ 1980ના દાયકામાં ખાલિસ્તાન આંદોલન અને આંતરિક ઉથલપાથલ પછી પરિસિ્થતિ બદલાઈ ગઈ. હવે ઘણાં દેશો ઇમિગ્રેશન વિશે વધુ સાવચેત છે. ભારતમાંથી મોટી સંખ્યામાં લોકો વિદેશ જાય છે અને સ્થાયી થાય છે અથવા વિઝા સમયગાળા પછી રહે છે, જેના કારણે દેશની પ્રતિષ્ઠા પર અસર પડે છે.
વિઝા પોલિસીમાં કડકાઈ પણ તેનું એક કારણ છે. અમેરિકા, બ્રિટન અને કેનેડા જેવા પશ્ચિમી દેશોએ ગેરકાયદેસર સ્થળાંતર, ઓવરસ્ટે અને નકલી અરજીઓના ડરથી ભારતીય મુસાફરો પર કડક નિયમો લાદ્યા છે રેડિટ જેવા પ્લેટફોર્મ પરની ચર્ચામાં, ઘણા વપરાશકર્તાઓ કહે છે કે ભારતીય પ્રવાસીઓ ઘણીવાર સ્થાનિક સંસ્કૃતિનો આદર કરતા નથી અથવા સોદાબાજીની ટેવ રાખતા નથી, જેના કારણે દેશો વિઝા માફી આપવા માટે અચકાતા હોય છે.
આ દેશોમાં ભારતીયોને વિઝા ફ્રી અથવા વિઝા ઓન-અરાઇવલની સુવિધા મળે છે
ભારતીય પાસપોર્ટ ધારકો 2025 માં વિઝા-ફ્રી અથવા વિઝા-ઓન-અરાઇવલથી મુલાકાત લઈ શકે છે તેમાં અંગોલા, બાર્બાડોસ, ભૂટાન, બોલિવિયા (વિઝા ઓન અરાઇવલ), બ્રિટીશ વર્જિન આઇલેન્ડ્સ, બુરુન્ડી (વિઝા ઓન અરાઇવલ), કંબોડિયા (વિઝા ઓન અરાઇવલ), કેપ વર્ડે આઇલેન્ડ્સ (વિઝા ઓન અરાઇવલ), કોમોરો આઇલેન્ડ્સ (વિઝા ઓન અરાઇવલ), કૂક આઇલેન્ડ્સ, જિબુટી (વિઝા ઓન અરાઇવલ) છે. ડોમિનિકા, ઇથોપિયા (વિઝા ઓન અરાઇવલ), ફિજી, ગ્રેનાડા, ગિની-બિસાઉ (વિઝા ઓન અરાઇવલ), હૈતી, ઇન્ડોનેશિયા (વિઝા ઓન અરાઇવલ), ઇરાન, જમૈકા, જોર્ડન (વિઝા ઓન અરાઇવલ)કઝાકિસ્તાન, કેન્યા (ઇલેક્ટ્રોનિક ટ્રાવેલ ઓથોરાઇઝેશન – ઇટીએ), કિરીબાતી, લાઓસ (વિઝા ઓન અરાઇવલ), મકાઓ (એસએઆર ચીન), મેડાગાસ્કર (વિઝા ઓન અરાઇવલ), મલેશિયા, માલદીવ્સ, માર્શલ ટાપુઓ (વિઝા ઓન અરાઇવલ), મોરેશિયસ, માઇક્રોનેશિયા, મોંગોલિયા (વિઝા ઓન અરાઇવલ), મોન્ટસેરાટ, મોઝામ્બિક (વિઝા ઓન અરાઇવલ), મ્યાનમાર (વિઝા ઓન અરાઇવલ), નેપાળ, નિયુ (વિઝા ઓન અરાઇવલ), પલાઉ ટાપુઓ (વિઝા ઓન અરાઇવલ), ફિલિપાઇન્સ, કતાર (વિઝા ઓન અરાઇવલ), રવાન્ડા, સમોઆ (વિઝા ઓન અરાઇવલ), સેનેગલ, સેશેલ્સ, સિએરા લિયોન (વિઝા ઓન અરાઇવલ), શ્રીલંકા (વિઝા ઓન અરાઇવલ), સેન્ટ કિટ્સ અને નેવિસ (વિઝા ઓન અરાઇવલ), સેન્ટ વિન્સેન્ટ અને ગ્રેનાડાઇન્સ, તાન્ઝાનિયા (વિઝા ઓન અરાઇવલ), થાઇલેન્ડ, તિમોર-લેસ્ટે (વિઝા ઓન અરાઇવલ), ત્રિનિદાદ અને ટોબેગો, તુવાલુ (વિઝા ઓન અરાઇવલ), વનુઆતુ અને ઝિમ્બાબ્વે (વિઝા ઓન અરાઇવલ)ની સુવિધા મળે છે.
હેનલી પાસપોર્ટ ઇન્ડેક્સ શું છે?
હેનલી પાસપોર્ટ ઇન્ડેક્સ આ બતાવે છે. કોઈ પણ દેશનો પાસપોર્ટ ધારક વિઝા વિના કેટલા દેશોની મુલાકાત લઈ શકે છે?
સિંગાપોર : સિંગાપોરના લોકો 193 દેશોમાં વિઝા વિના મુસાફરી કરી શકે છે. તેઓ આ યાદીમાં ટોચ પર છે.
દક્ષિણ કોરિયા : વિઝા વિના 190 દેશોની મુસાફરી કરી શકો છો. સાઉથ કોરિયા બીજા ક્રમે છે.
જાપાન : આ યાદીમાં જાપાન ત્રીજા ક્રમે છે. જાપાનના લોકો 189 દેશોમાં વિઝા વિના મુસાફરી કરી શકે છે.
અમેરિકા : અમેરિકન નાગરિકો 180 દેશોમાં વિઝા વિના મુસાફરી કરી શકે છે. પરંતુ અમેરિકા માત્ર 46 દેશોના લોકોને વિઝા વિના પ્રવેશવાની મંજૂરી આપે છે.
ક્રિશ્ચિયન એચ હેનલી એન્ડ પાર્ટનર્સ, ચેરમેન. કેલિને જણાવ્યું હતું કે, “જે દેશો ખુલ્લાપણાને સ્વીકારે છે તેઓ આગળ વધી રહ્યા છે.” જે દેશો જૂના વિશેષાધિકારો પર નિર્ભર છે તેઓ હવે પાછળ રહી ગયાં છે.
યુએસ પાસપોર્ટની તાકાત ઘટી
છેલ્લાં દસ વર્ષમાં યુએસ પાસપોર્ટની તાકાતમાં ઘટાડો થવાનું કારણ મુખ્યત્વે કડક મુસાફરી અને ઇમિગ્રેશન નીતિઓ છે. અમેરિકાએ અનધિકૃત ઇમિગ્રેશનને રોકવા માટે અનેક પગલાં લીધાં છે, જેમાં પર્યટન પર પ્રતિબંધ મૂકવો, વિદેશી કામદારો પર પ્રતિબંધ લાદવો અને આંતરરાષ્ટ્રીય વિદ્યાર્થીઓ માટે કડક નિયમો લાદવા સામેલ છે.
માત્ર અમેરિકા જ નહીં, અન્ય દેશોએ પણ નિયમોમાંફ ફેરફાર કર્યો છે. બ્રાઝિલે અમેરિકન, કેનેડિયન અને ઓસ્ટ્રેલિયન નાગરિકો માટે વિઝા ફ્રી એન્ટ્રી પર પ્રતિબંધ મૂક્યો છે. ચીન અને વિયેતનામે યુ.એસ.ને નવી વિઝા-મુક્ત નીતિમાંથી બાકાત રાખ્યું છે.
યુએસ, કેનેડા, ઓસ્ટ્રેલિયા અને ન્યુઝીલેન્ડ જેવા કેટલાક દેશો તેમના નાગરિકોને મુસાફરી કરવાની વધુ સ્વતંત્રતા આપે છે, પરંતુ અન્ય લોકો માટે વિઝા મર્યાદિત કરે છે, જે તેમના પાસપોર્ટ રેન્કિંગમાં થોડો ઘટાડો કરે છે.
યુએસ પાસપોર્ટની તાકાતમાં ઘટાડો થવાને કારણે ઘણા અમેરિકનો હવે બેવડી નાગરિકતા લેવામાં રસ દાખવી રહ્યાં છે. ટેમ્પલ યુનિવર્સિટીનાં કાયદાનાં પ્રોફેસર પીટર જે સ્મિથ સ્પિરોએ જણાવ્યું હતું કે, “વધુ અમેરિકનોને હવે બેવડી નાગરિકતા મળશે.
