મહિનાઓની અટકળો અને હંગામા બાદ અમેરિકી રાષ્ટ્રપતિ ડોનાલ્ડ ટ્રમ્પે આખરે ભારત સહિત દુનિયાના લગભગ તમામ પ્રમુખ દેશો પર પારસ્પરિક ટેરિફની જાહેરાત કરી દીધી, જેનાથી વૈશ્વિક બજારો તૂટી ગયાં છે, ભારતમાં પણ તેના પ્રભાવને લઈને ચર્ચાઓ તેજ થઈ ગઈ છે. અમેરિકાનો દાવો છે કે ભારત પર ૨૬ ટકા શુલ્ક, ભારત દ્વારા અમેરિકી ઉત્પાદનો પર લગાવવામાં આવેલ ૫૨ ટકા ટેરિફના જવાબમાં છે, જે તેમના અમેરિકા ફર્સ્ટ એજન્ડાનો જ હિસ્સો છે. અસલમાં ટ્રમ્પ કહેતા આવ્યા છે કે જો કોઈ દેશ અમેરિકી સામાન પર વધારે આયાત શુલ્ક લગાવે છે, ોત અમેરિકા પણ એ દેશથી આયાત થનારી ચીજો પર વધુ ટેરિફ લગાવશે. ભારત અમેરિકી વસ્તુઓ પર સૌથી વધારે ટેરિફ લગાવનાર દેશોમાં સામેલ છે, તેથી એ જોતાં ટ્રમ્પ દ્વારા લગાવવામાં આવેલ જવાબી શુલ્ક અનપેક્ષિત નથી. ભારતના વસ્તુ નિકાસનું સૌથી મોટું ગંતવ્ય અમેરિકા જ છે, એવામાં કેટલાક પડકારો ચોક્કસ આવશે, પરંતુ જવાબી શુલ્કના પ્રભાવોનું વિશ્લેષણ કરતી વખતે કેટલાક અન્ય પાસાં પર વિચાર પણ પ્રાસંગિક છે. ચીન (૩૪ ટકા), વિયેતનામ (૪૬ ટકા), બાંગ્લાદેશ (૩૭ ટકા), થાઇલેન્ડ (૨૬ ટકા) અને ઇન્ડોનેશિયા (૩૨ ટકા)ની તુલનામાં ભારત પર લગાવવામાં આવેલ ટેરિફ ઓછો જ છે, જ્યારે આ તમામ દેશો ભારતીય નિકાસકારોના હરીફ છે અને કોઇને કોઇ રૂપે અમેરિકી બજારો સુધી પહોંચે છે.
આ સ્થિતિ તુલનાત્મક રૂપે ભારત માટે સારી સાબિત થઈ શકે છે. જેમ કે કાપડ મામલે ભારતે હવે વિયેતનામ, બાંગ્લાદેશ અને ચીન જેવા પ્રમુખ હરીફોની તુલનામાં અમેરિકી બજાર સુધી પહોંચવામાં તુલનાત્મક રૂપે લાભ થઈ શકે છે. તે ઉપરાંત ભારત અને અમેરિકા પહેલેથી જ દ્વિપક્ષીય વેપાર સમજૂતી પર વાતચીત કરી રહ્યા છે, બંને પક્ષોનું લ-ય આ વર્ષે ઓક્ટોબર સુધી સોદાના પહેલા ચરણને અંતિમ રૂપ આપવાનું છે અને આશા રાખવી જોઇએ કે ભારત તરફથી મોટાભાગની ચર્ચા આ શુલ્કોના કેટલાક પ્રતિકૂળ પ્રભાવોને ઓછા કરવા પર કેન્દ્રિત હશે. આ ટેરિફ સંકટ ભારતને પોતાના વેપારી સંબંધોમાં વિવિધતા લાવવાનો અવસર પણ આપે છે. યુરોપીય સંઘ, બ્રિટન, ન્યૂઝીલેન્ડ, ઓમાન જેવા કેટલાય દેશો સાથે મુક્ત વેપાર સમજૂતી મંત્રણાઓને તેજી આપીને ભારતે પહેલેથી જ આ દિશામાં ડગ માંડી દીધાં છે અને હવે ટ્રમ્પની નીતિ તેને વધુ પ્રોત્સાહિત કરી શકે છે. ટ્રમ્પની પારસ્પરિક શુલ્ક નીતિનો અસલ પ્રભાવ તો થોડા મહિનામાં સ્પષ્ટ થશે, પરંતુ તેણે વૈશ્વિક વેપારને એક નવો વળાંક તો આપ્યો જ છે. નિઃસંદેહ આ આપણી આર્થિક નીતિઓને ફરીથી પરખવાનો સમય છે, પરંતુ તાત્કાલિક જરૂરિયાત એ વાતની છે કે સરકાર અને ઉદ્યોગ મળીને એવી ઠોસ રણનીતિઓ બનાવે, જેનાથી આપણે આવી પડેલી આપદામાં સમાયેલા અવસરોનો વધુને વધુ લાભ ઉઠાવી શકીએ. આ બાજુ ટ્રમ્પ ભલે માનતા હોય કે પોતાની ટેરિફ નીતિથી તે અમેરિકાને ફરીથી મહાન બનાવી દેશે, પરંતુ આશંકા એ છે કે એનાથી અમેરિકાનું નુક્સાન જ વધારે થશે. ત્યાં ફુગાવો વધવાની સાથે જ મંદી આવી શકે છે, જેની અસર આખી દુનિયા પર પડી શકે છે.
