શિક્ષક… આ શબ્દ કદાચ સૌથી વધુ આદરણીય અને પવિત્ર શબ્દોમાંથી એક છે. આપણે સૌ જાણીએ છીએ કે આપણા જીવનમાં માતા-પિતા પછી જો કોઈ આપણું ઘડતર કરે છે, તો તે શિક્ષક છે. આજના ઝડપી અને ટેકનોલોજી-સભર યુગમાં શિક્ષકની ભૂમિકા ફક્ત પુસ્તકોનું જ્ઞાન આપવા પૂરતી સીમિત નથી રહી. તે હવે એક દોસ્ત, એક માર્ગદર્શક અને એક સલાહકાર તરીકેની બહુપક્ષીય ભૂમિકા ભજવે છે. એક આદર્શ શિક્ષક એ છે જે વિદ્યાર્થીના મનમાં જિજ્ઞાસા પ્રગટાવે, તેને વિચારતા કરે અને સ્વતંત્ર રીતે શીખવા માટે પ્રેરણા આપે.
શિક્ષકનું હાર્દ: જ્ઞાનનું માધ્યમ
પ્રાચીનકાળથી ગુરુ અને શિષ્યની પરંપરા ભારતીય સંસ્કૃતિનું અભિન્ન અંગ રહી છે. પહેલાના સમયમાં ગુરુ પાસે ધન-દોલતની અપેક્ષા નહોતી. સમાજ જ તેમની જરૂરિયાતો પૂરી કરતો હતો. પરંતુ આધુનિક યુગમાં, શિક્ષણ એક વ્યવસાય બની ચૂક્યો છે. આમાં ખોટું કંઈ નથી, કારણ કે શિક્ષક પણ સમાજનો એક ભાગ છે અને તેને પણ જીવન નિર્વાહ માટે નાણાંની જરૂરિયાત રહે છે. પરંતુ સવાલ એ છે કે આ વ્યવસાયિકતા ક્યાં સુધી યોગ્ય છે?
અહીં, ટ્યુશન અને ક્લાસ જેવી પ્રવૃત્તિઓ એક દૂષણ બનીને ઊભરી છે. શાળા અને કોલેજોમાં પૂરતું શિક્ષણ આપવાની જગ્યાએ, ઘણા શિક્ષકો ટ્યુશન ક્લાસ પર ધ્યાન કેન્દ્રિત કરે છે. આનાથી શિક્ષણનું સ્તર ઘટે છે અને વિદ્યાર્થીઓ પર આર્થિક બોજો વધે છે. શિક્ષકનો મુખ્ય ધર્મ વિદ્યાર્થીના જીવનને સુધારવાનો છે, તેને જીવનનો સાચો માર્ગ બતાવવાનો છે, નહીં કે માત્ર પૈસા કમાવવાનો. ખરાબ શિક્ષણ આપવાનું અને પછી ટ્યુશનમાં આવવાની ફરજ પાડવાનું વલણ શિક્ષણમાં ભ્રષ્ટાચારને પ્રોત્સાહન આપે છે.
ઉદાહરણ: એક શિક્ષક શાળામાં કોઈ વિષય પૂરી ગંભીરતાથી ન ભણાવે અને પછી પોતાના ખાનગી ક્લાસમાં તે જ વિષયને ઊંડાણપૂર્વક સમજાવે, તો આ શિક્ષણ પ્રત્યેની નિષ્ઠા નથી, પરંતુ એક વ્યવસાયિક ગણતરી છે.
શિક્ષક: એક સલાહકાર અને સુવિધા કરનાર
આજે જ્ઞાન માત્ર પુસ્તકોમાં સીમિત નથી. ઇન્ટરનેટ, મોબાઈલ અને અન્ય ટેકનોલોજીના માધ્યમથી વિદ્યાર્થીઓ પાસે માહિતીનો ભંડાર છે. આવા સમયે, શિક્ષકે માત્ર માહિતી આપનાર મશીન બનવાને બદલે વિદ્યાર્થીને યોગ્ય માર્ગદર્શન આપવું જોઈએ. તેણે વિદ્યાર્થીઓને સક્રિય રીતે શીખવા માટે પ્રોત્સાહિત કરવા જોઈએ. શિક્ષકે વર્ગખંડમાં એવું વાતાવરણ ઊભું કરવું જોઈએ જ્યાં વિદ્યાર્થીઓ નિર્ભય બનીને પ્રશ્નો પૂછી શકે અને પોતાના વિચારો રજૂ કરી શકે.
ઉદાહરણ: જૂની પદ્ધતિમાં, શિક્ષક ‘વનસ્પતિ’ વિશે બ્લેકબોર્ડ પર માહિતી લખાવતા. પરંતુ નવી પદ્ધતિમાં, શિક્ષક વિદ્યાર્થીઓને નજીકના બગીચામાં લઈ જાય. ત્યાં વિદ્યાર્થીઓ અલગ-અલગ છોડને જુએ, સ્પર્શે અને તેના વિશે પ્રશ્નો પૂછે. આ પદ્ધતિથી વિદ્યાર્થીઓને જ્ઞાનનો સીધો અનુભવ થાય છે અને તે જ્ઞાન કાયમી રહે છે.
શિક્ષક: વર્ગખંડના મેનેજર અને પ્રેરક
દરેક વિદ્યાર્થીના જીવનમાં એક શિક્ષક એવો હોય છે જેની છાપ તેના પર કાયમ માટે રહી જાય છે. આ શિક્ષક માત્ર ભણાવે જ નહીં, પરંતુ વિદ્યાર્થીને જીવનના પડકારો સામે લડવા માટે પ્રેરણા પણ આપે છે. શિક્ષકે માત્ર વર્ગખંડનું વાતાવરણ જ નહીં, પરંતુ વિદ્યાર્થીઓના શૈક્ષણિક, સામાજિક અને પારિવારિક પ્રશ્નોને સમજવાનો પ્રયાસ કરવો જોઈએ. તેણે વિદ્યાર્થીઓ સાથે લાગણીપૂર્ણ સંબંધ બાંધવા જોઈએ અને તેમના મિત્ર બનવું જોઈએ.
ઉદાહરણ: એક શિક્ષક જેણે જોયું કે તેના ક્લાસનો એક વિદ્યાર્થી આર્થિક તંગીના કારણે શાળાએ આવવામાં મુશ્કેલી અનુભવી રહ્યો છે, તે તેને આર્થિક સહાય પૂરી પાડે અથવા તેના માટે કોઈ વ્યવસ્થા કરે. આ એક શિક્ષકનું માત્ર કર્તવ્ય જ નહીં, પરંતુ તેની માનવીયતા પણ દર્શાવે છે.
ઉપસંહાર
આધુનિક સમયમાં શિક્ષક માત્ર જ્ઞાનનો સ્ત્રોત નથી, પરંતુ તે એક શિલ્પકાર છે, જે વિદ્યાર્થીના વ્યક્તિત્વને ઘડે છે. રાષ્ટ્રના ભવિષ્યનો આધાર શિક્ષકો પર રહેલો છે. તેથી, દરેક શિક્ષક પોતાની ભૂમિકા અને જવાબદારીઓ પ્રત્યે સભાન હોવો જોઈએ. તેણે વિદ્યાર્થીના મિત્ર, ફિલોસોફર અને માર્ગદર્શક તરીકેની ભૂમિકા અદા કરવી જોઈએ. ખરેખર, શિક્ષકનું કાર્ય માત્ર ભણાવવાનું નથી, પરંતુ વિદ્યાર્થીઓને જીવનનો સાચો અર્થ સમજાવવાનું છે.
તમને કયા શિક્ષકે તમારા જીવન પર સૌથી વધુ અસર કરી છે?
Bhupat Giri Goswami
