અમેરિકા, ચીન અને આઇએમએફ પાસેથી દેવાથી સૌથી વધુ બોજ હેઠળ દબાયેલું છે.
Pakistan,તા.૩૦
પાકિસ્તાન ગંભીર આર્થિક કટોકટી અને દેવાની જાળમાં ફસાઈ ગયું છે. તે નવી લોન લઈને જૂના દેવા ચૂકવી રહ્યું છે. તે અમેરિકા, ચીન અને આઇએમએફ પાસેથી દેવાથી સૌથી વધુ બોજ હેઠળ દબાયેલું છે. પાકિસ્તાનની સંપૂર્ણ આવક પણ તેના દેવા ચૂકવવા માટે પૂરતી નથી. સરકારની સમગ્ર આવક દેવાની ચુકવણી પર ખર્ચ થાય છે. પાકિસ્તાનનું કુલ વિદેશી દેવું ૧૩૪.૯૭૧ બિલિયન (આશરે રૂ. ૧.૧ લાખ કરોડ) સુધી પહોંચી ગયું છે.
આ વર્ષે, પાકિસ્તાને વિદેશી દેવું તરીકે ૨૩ બિલિયન (આશરે રૂ. ૧.૯ લાખ કરોડ) ચૂકવવાના છે. જુલાઈ ૨૦૨૪માં, પાકિસ્તાને આઇએમએફ પાસેથી આશરે ૭ બિલિયન (આશરે રૂ. ૫૮,૦૦૦ કરોડ) ની નવી લોન મેળવી. જૂન ૨૦૨૩માં, પાકિસ્તાને પણ ૩ બિલિયન ડોલર ઉધાર લઈને નાદારી ટાળી. આનો અર્થ એ થયો કે પાકિસ્તાને દર વર્ષે આઇએમએફ પાસે ભીખ માંગવી પડે છે. ચાલો જાણીએ કે પાકિસ્તાન પોતાને કેવી રીતે ગીરવે મૂકી રહ્યું છે.
પાકિસ્તાનના પીએમ શાહબાઝ શરીફ અને આર્મી ચીફ અસીમ મુનીરે તાજેતરમાં વોશિંગ્ટનમાં યુએસ રાષ્ટ્રપતિ ડોનાલ્ડ ટ્રમ્પ સાથે મુલાકાત કરી હતી. બેઠક દરમિયાન, તેમણે ટ્રમ્પને દુર્લભ પૃથ્વી અને કિંમતી પથ્થરો ધરાવતું બોક્સ ભેટમાં આપ્યું હતું. એવું કહેવામાં આવી રહ્યું છે કે પાકિસ્તાન ટ્રમ્પને તેના સંસાધનો વેચવા તૈયાર છે. બલુચિસ્તાન અને ખૈબર પખ્તુનખ્વામાં દુર્લભ પૃથ્વી ખનિજોનો ભંડાર છે.
૮ સપ્ટેમ્બરના રોજ, ઇસ્લામાબાદમાં અમેરિકન કંપની યુનાઇટેડ સ્ટેટ્સ સ્ટ્રેટેજિક મેટલ્સ સાથે એક કરાર પર હસ્તાક્ષર કરવામાં આવ્યા હતા. શાહબાઝ અને મુનીરે અમેરિકન કંપની સાથે બે કરાર પર હસ્તાક્ષર કર્યા હતા. આ કરારોમાં એન્ટિમોની, તાંબુ, સોનું, ટંગસ્ટન અને દુર્લભ પૃથ્વી તત્વો સહિત મહત્વપૂર્ણ ખનિજોની નિકાસ અને પાકિસ્તાનમાં ખાણકામ સુવિધાઓના નિર્માણનો સમાવેશ થાય છે. બદલામાં, પાકિસ્તાન અનેક ફાયદાઓની અપેક્ષા રાખી શકે છે. પાકિસ્તાન યુનાઇટેડ સ્ટેટ્સ સાથે તેની વ્યૂહાત્મક ભાગીદારીને મજબૂત બનાવી રહ્યું છે. આનાથી સુરક્ષા ગેરંટી અને લશ્કરી સહયોગ જેવા લાભો મળી શકે છે. નાણાકીય વર્ષ ૨૦૨૩ માં, યુએસએ પાકિસ્તાનને આશરે ૧૬૯.૯ મિલિયન, ૨૦૨૪ માં ૧૬૪.૭ મિલિયન અને ૨૦૨૫ માં ૫૫.૧ મિલિયન સહાય આપી હતી. યુએસ આઇએમએફમાં સૌથી મોટો ફાળો આપનાર દેશ છે.આઇએમએફના નિર્ણયોમાં પણ યુએસ મુખ્ય ભૂમિકા ભજવે છે.
પાકિસ્તાને ચીન પાસેથી આશરે ૨૯ બિલિયન (૨.૪ લાખ કરોડ) ઉધાર લીધા છે, જે પાકિસ્તાનના કુલ બાહ્ય દેવાના આશરે ૨૨% છે. જૂન ૨૦૨૫ માં, ચીને પાકિસ્તાનને ઇં૩.૪ બિલિયનનું દેવું લંબાવ્યું કારણ કે પાકિસ્તાન પાસે તેને ચૂકવવા માટે ભંડોળનો અભાવ હતો. હવે, પાકિસ્તાને વાર્ષિક ૪.૫ બિલિયન ફક્ત ચીનને ચૂકવવા પડશે.
પાકિસ્તાને આ નાણાં મુખ્યત્વે ચીન-પાકિસ્તાન આર્થિક કોરિડોર, ઉર્જા રોકાણ અને માળખાગત વિકાસ માટે ઉધાર લીધા હતા.સીપીઇસી પ્રોજેક્ટ હેઠળ પાકિસ્તાન ભારે દેવું ધરાવે છે.સીપીઇસી (ચીન-પાકિસ્તાન આર્થિક કોરિડોર) એ ચીનના બેલ્ટ એન્ડ રોડ ઇનિશિયેટિવ (બીઆરઆઇ) નો સૌથી મહત્વપૂર્ણ પ્રોજેક્ટ છે. એપ્રિલ ૨૦૧૫ માં, ચીનના રાષ્ટ્રપતિ શી જિનપિંગ અને પાકિસ્તાનના વડા પ્રધાન નવાઝ શરીફે ૪૬ બિલિયન સીપીઇસી પ્રોજેક્ટ શરૂ કર્યો. તેની કિંમત હવે વધીને ઇં૬૨ બિલિયન (આશરે રૂ. ૫.૨ લાખ કરોડ) થઈ ગઈ છે.
સીપીઇસીનો હેતુ પાકિસ્તાનના અર્થતંત્રને આધુનિક બનાવવાનો છે. તેનો ઉદ્દેશ રોડ, રેલ, હવાઈ અને ઉર્જા પરિવહન પ્રણાલીઓને આધુનિક બનાવવાનો અને અરબી સમુદ્રમાં ઊંડા સમુદ્રી બંદરો સાથે ચીનને જોડવાનો છે. આનાથી પાકિસ્તાનમાં રોજગારીની તકો ઊભી થશે, પરંતુ ચીની સાધનો અને શ્રમ પર પાકિસ્તાનની નિર્ભરતા હવે ચીનના પ્રભાવના ક્ષેત્રમાં પ્રવેશી રહી છે. પાકિસ્તાનને સીપીઇસી પ્રોજેક્ટ માટે ચીની સાધનો ખરીદવાની પણ ફરજ પડી છે.
સાઉદી અરેબિયાએ પાકિસ્તાનને આશરે ૧.૨ બિલિયનનું તેલ ધિરાણ પૂરું પાડ્યું છે. આનો અર્થ એ છે કે પાકિસ્તાનને તાત્કાલિક તેલ માટે ચૂકવણી કરવાની જરૂર નથી. તે માર્ચ ૨૦૨૫ સુધી દર મહિને આશરે ૧ બિલિયનનું તેલ ખરીદી શકે છે. સાઉદી અરેબિયાએ પાકિસ્તાનને ઇં૫ બિલિયન રોકડ પણ પૂરું પાડ્યું છે, જે ૪% વ્યાજ દરે ચૂકવવું પડશે. આ લોન પાકિસ્તાનની નાણાકીય સહાય માટે છે. ઓછા વ્યાજ દરને કારણે ચુકવણી કરવાનું સરળ બને છે. સાઉદી અરેબિયાએ ડેમ જેવા વિકાસ પ્રોજેક્ટ્સ માટે પણ ભંડોળ પૂરું પાડ્યું છે.
પાકિસ્તાને આગામી વર્ષ માટે સાઉદી અરેબિયા પાસેથી ૬.૪૬ બિલિયનની આર્થિક સહાયની વિનંતી કરી છે, જેમાં તેલ ક્રેડિટ, રોકડ અને અન્ય સહાયનો સમાવેશ થાય છે. આ સહાય પાકિસ્તાનને તેની આર્થિક મુશ્કેલીઓ દૂર કરવામાં મદદ કરશે. આ સહાયના બદલામાં, સાઉદી અરેબિયા પાકિસ્તાની બંદરોમાં, ખાસ કરીને કરાચી અને ગ્વાદર જેવા વિસ્તારોમાં, તેનું રોકાણ અને નિયંત્રણ વધારી રહ્યું છે. આનાથી સાઉદી અરેબિયા હિંદ મહાસાગરમાં પોતાનો પ્રભાવ વધારવાની મંજૂરી આપે છે. સપ્ટેમ્બરમાં સાઉદી અરેબિયા અને પાકિસ્તાન વચ્ચે સંરક્ષણ કરાર પર હસ્તાક્ષર થયા હતા. કરારમાં જણાવાયું છે કે બંને બાજુ હુમલો બંને પર હુમલો માનવામાં આવશે.
પાકિસ્તાને કરાચીમાં તુર્કીને ૧,૦૦૦ એકર જમીન મફતમાં ઓફર કરી છે. આ જમીન કરાચી ઇન્ડસ્ટ્રીયલ પાર્કમાં એક નવો એક્સપોર્ટ પ્રોસેસિંગ ઝોન સ્થાપિત કરવા માટે આપવામાં આવી રહી છે. આ ઝોનનો હેતુ તુર્કી કંપનીઓને પાકિસ્તાનમાં રોકાણ કરવા માટે આકર્ષવાનો છે. આ દ્વારા, પાકિસ્તાન બંને દેશો વચ્ચે વેપાર ઇં૫ બિલિયન સુધી વધારવાનો હેતુ ધરાવે છે.
કરાચીમાં ઇપીઝેડ સ્થાપિત થયા પછી, અહીંથી મધ્ય એશિયા અને ગલ્ફ દેશોમાં માલ સરળતાથી મોકલી શકાય છે. જો તુર્કી કંપનીઓ અહીં ઉત્પાદન કરે છે, તો તેમના પરિવહન ખર્ચમાં પણ નોંધપાત્ર ઘટાડો થશે. હાલમાં, પરિવહન ખર્ચ ૪,૦૦૦ પ્રતિ ટન છે, જે આખરે ઘટીને ૧,૦૦૦ પ્રતિ ટન થશે. પાકિસ્તાન તુર્કી સાથે વેપાર સંબંધો વિસ્તારવા અને ગલ્ફ દેશો સાથે મુક્ત વેપાર કરારો કરવાની પણ યોજના ધરાવે છે. તુર્કી પાકિસ્તાનને શસ્ત્રો, ડ્રોન, મિસાઇલો અને લશ્કરી ટેકનોલોજી પણ પૂરી પાડે છે.
