પૃથ્વી વિજ્ઞાન મંત્રાલયે સોમવારે પુણે સ્થિત ભારતીય ઉષ્ણકટિબંધીય મોસમ વિજ્ઞાન સંસ્થા (આઇઆઇટીએમ) દ્વારા વિકસિત ભારત ફોરકાસ્ટ સિસ્ટમ (બીએફએસ)નો શુભારંભ કર્યો, જે ભારત માટે જ નહીં, બલ્કે વૈશ્વિક હવામાન વિજ્ઞાનના ક્ષેત્રે પણ એક માઇલસ્ટોન છે. બીએફએસ પહેલાં ઉપયોગમાં લેવાઈ રહેલા ગ્લોબલ ફોરકાસ્ટ સિસ્ટમ (જીએફએસ)થી ક્યાંય વધુ ઉન્નત સિસ્ટમ છે. ચરમ હવામાન ઘટનાઓ પોતાના નામ અનુસાર જ દુર્લભ હોય છે, એવામાં તે સ્વાભાવિક રીતે જ અનપેક્ષિત બનતી હોય છે. પરંતુ છેલ્લા કેટલાક દાયકાઓમાં ધરતી ઉત્તરોત્તર ગરમ થવાથી ચરમ હવામાન ઘટનાઓની આવૃત્તિ જે રીતે વધી છે, તેનાથી તેનું અનપેક્ષિત ન રહેવું પણ એક મોટું સંકટ છે. બીએફએસની મદદથી હવામાનની ભવિષ્યવાણી હવે પહેલાંથી ક્યાંય વધારે સચોટ અને સ્થાનીયકૃત (જિલ્લા અને પંચાયત સ્તર પર ઉપલબ્ધ) થશે, જે ખાસ કરીને ભારે વરસાદ, તોફાન અને અન્ય ચરમ હવામાન ઘટનાઓની ભવિષ્યવાણી, આપદા પ્રબંધન અને સ્થાનિક સમુદાયોને બહેતર રીતે તૈયાર કરવામાં મહત્ત્વપૂર્ણ ભૂમિકા નિભાવશે.
આ પ્રણાલીની સૌથી મોટી વિશેષતા એ તો છે જ કે આ સમગ્ર રીતે સ્વદેશી ટેકનિક પર આધારિત છે, તેના સિવાય તેનું સંપૂર્ણ રીતે મહિલા વૈજ્ઞાનિકોના નેતૃત્વમાં વિકસિત કરાવું, દેશની વૈજ્ઞાનિક ક્ષમતા સાથે જ વિજ્ઞાન અને ટેક્નોલોજીના ક્ષેત્રમાં મહિલાઓની વધતી ભૂમિકાને પણ રેખાંકિત કરે છે. વધુ ગણના અને સંગ્રહ ક્ષમતાવાળા અર્કા સુપરકમ્પ્યૂટરે આ પ્રણાલીને વધુ શક્તિશાળી બનાવી છે, જે પહેલાંના પ્રત્યૂષ સુપરકમ્પ્યૂટરની તુલનામાં ક્યાંય વધારે ઝડપથી પ્રોસેસ કરે છે, જેનાથી પૂર્વાનુમાન થોડા જ કલાકોમાં ઉપલબ્ધ થઈ શકશે. આ ત્યારે વધારે મહત્ત્વપૂર્ણ છે, જ્યારે દેશની અડધાથી વધારે આબાદી કૃષિ પર અને કૃષિ હવામાન ઉતાર-ચડાવ પર નિર્ભર છે. જો ખેડૂતોને વધુ સચોટ અને સ્થાન વિશિષ્ટ હવામાનની જાણકારી સમય રહેતાં મળી જાય તો તેઓ પાકની વાવણી, સિંચાઈ અને કાપણીની યોજના યોગ્ય રીતે બનાવી શકશે. આ જ પ્રકારે, માછીમારોને સમુદ્રી તોફાનીનો સચોટ ચેતવણી મળવાથી તેમના જીવ અને આજીવિકા, બંનેની રક્ષા થઈ શકશે. જોકે આ પ્રણાલીના લાભોને જન-જન સુધી પહોંચાડવા માટે જાગરુકતા અને બુનિયાદી માળખાનો વિસ્તાર જરૂરી છે. સ્થાનિક સ્તર પર હવામાનની જાણકારીને ખેડૂતો, માછીમારો અને સામાન્ય નાગરિકો સુધી સરળ અને સમજવા યોગ્ય ભાષામાં પહોંચાડવી પડશે, જેના માટે સરકારી અને બિનસરકારી સંગઠનો મળીને કામ કરી શકે છે. બીએફએસ પ્રણાલી જળવાયુ સ્માર્ટ ભારત તરફ વધતા કદમનો પણ સંકેત છે. તે ખરા અર્થમાં વિકસિત ભારતના વિઝનને ધરાતલ પર ઉતારવાનું એક સશક્ત માધ્યમ બની શકે છે, જો તેનો સુયોગ્ય ઉપયોગ થાય તો!
