૧૨ જૂન, ૨૦૨૫ ના રોજ અમદાવાદમાં થયેલા જીવલેણ દુર્ઘટના પહેલા એર ઇન્ડિયા બોઇંગ ૭૮૭-૮ ડ્રીમલાઇનર (ફ્લાઇટ AI૧૭૧)ના પાઇલોટ દ્વારા મેડે કોલ જાહેર કરવામાં આવ્યો હતો. ફ્લાઇટ AI૧૭૧ અમદાવાદના રનવે ૨૩ પરથી લંડન માટે ભારતીય સમય અનુસાર બપોરે આશરે ૧૩:૩૮ ઉપાડવામાં આવી હતી. સીસીટીવી અને ADS-B ડેટા સૂચવે છે કે, વિમાન લગભગ ૬૨૫ ફૂટ (૧૯૦ મીટર) સુધી હવામાં ઉપર ચઢ્યું હતું. આ સમયે વિમાનના પાઇલોટ દ્વારા કટોકટી માટે ‘મે ડે’ કોલ આપવામાં આવ્યો હતો. આ લેખમાં, આપણે ‘મેડે ડિસ્ટ્રેસ કોલ’નો અર્થ અને મહત્વ, તેના પ્રોટોકોલ, વાસ્તવિક દુનિયાના કેસો અને પરિવહન અને સંદેશાવ્યવહાર સલામતીમાં તેની મહત્વપૂર્ણ ભૂમિકા વિષે ઊંડાણપૂર્વક ચર્ચા કરીશું.
૧. મેડે કોલ શું છે?
“મેડે” શબ્દ આંતરરાષ્ટ્રીય સ્તરે માન્યતા પ્રાપ્ત કટોકટી સમયે આપવામાં આવતું સિગ્નલ છે. જેનો ઉપયોગ મુખ્યત્વે એવિએશન અને મેરીટાઇમ રેડિયો કોમ્યુનિકેશનમાં થાય છે. તેનો ઉપયોગ ત્યારે થાય છે જ્યારે કોઈ જહાજ, વિમાન અથવા વ્યક્તિ ગંભીર અને ટૂંક સમયમાં જોખમમાં હોય અને તાત્કાલિક સહાયની જરૂર હોય.
આંતરરાષ્ટ્રીય ઉડ્ડયન અને દરિયાઈ કાયદા અનુસાર, તે સૌથી વધુ પ્રાથમિકતા ધરાવતો કટોકટી સંદેશાવ્યવહાર છે અને તેની સાથે સંપૂર્ણ તાકીદ સાથે અને કોલ આપનારની જરુતિયાત મુજબ વ્યવહાર કરવો જોઈએ.
2. “મેડે” શબ્દ શા માટે?
“મેડે” શબ્દ ફ્રેન્ચ શબ્દસમૂહ “મૈડેઝ” પરથી આવ્યો છે, જેનો અર્થ થાય છે “મને મદદ કરો.” તે 1923માં લંડનના ક્રોયડન એરપોર્ટના વરિષ્ઠ રેડિયો અધિકારી ફ્રેડરિક સ્ટેનલી મોકફોર્ડ દ્વારા બનાવવામાં આવ્યો હતો. કારણ કે તે સમયે ઘણા બધા એરક્રાફ્ટ અને ગ્રાઉન્ડ સ્ટાફ ફ્રેન્ચ બોલતા હતા, ફ્રેડરિક એક એવો શબ્દ શોધતો હતો જે અંગ્રેજી અને ફ્રેન્ચ બોલતા કર્મચારીઓ બંને સરળતાથી સમજી શકે.
તેમણે “m’aider” ને “Mayday” માં રૂપાંતરિત કર્યું, કારણ કે તે ઉચ્ચારવામાં સરળ હતું. અન્ય શબ્દો સાથે મૂંઝવણમાં મૂકવું મુશ્કેલ હતું, અને નબળી ટ્રાન્સમિશન પરિસ્થિતિઓમાં અલગ દેખાતું હતું. તેને 1927 માં આંતરરાષ્ટ્રીય રેડિયોટેલિગ્રાફ કન્વેન્શન દ્વારા અને પછી આંતરરાષ્ટ્રીય નાગરિક ઉડ્ડયન સંગઠન (ICAO) દ્વારા અપનાવવામાં આવ્યું હતું.
3. મેડે કોલ ક્યારે વાપરવો જોઈએ?
મેડે કોલનો ઉપયોગ ફક્ત જીવનના જોખમી પરિસ્થિતિઓમાં થવો જોઈએ, જેમ કે:
વિમાન અથવા જહાજમાં એન્જિન બંધ થવું અથવા આગ લાગવી, કેબિનનું દબાણ ગુમાવવું, કોઈ સાથે તાત્કાલિક અથડામણ થવાની હોય અથવા ક્રેશ થવાનું હોય, ગંભીર તબીબી કટોકટી, જહાજ ડૂબવાનું હોય, ખતરનાક પાણીમાં માણસ ફસાયો હોય, આતંકવાદી હાઇજેકિંગ અથવા સશસ્ત્ર ધમકી મળી હોય.
એફએએ અને આઈસીએઓ સહિત ઉડ્ડયન સત્તાવાળાઓ, આ મેડે કોલના દુરુપયોગને રોકવા માટે આ શબ્દના ઉપયોગને કડક રીતે નિયંત્રિત કરે છે. તેનો ઉપયોગ ફક્ત ત્યારે જ થવો જોઈએ જ્યારે ‘તાત્કાલિક બચાવ જરૂરી હોય’.
૪. મેડે કોલ કેવી રીતે કરવો
મેડે કોલ જારી કરવા માટેની પ્રમાણભૂત રેડિયો પ્રક્રિયાને અનુસરવામાં આવે છે.
ઉડ્ડયનમાં:
* ત્રણ વખત “મેડે” બોલો, “મેડે, મેડે, મેડે”
* વિમાન અથવા જહાજનું નામ આપો (કોલ સાઇન): “આ ઇન્ડિયા આલ્ફા ૧૨૩ છે”
* કટોકટીનું સ્વરૂપ જણાવો: “અમે બંને એન્જિન ગુમાવી દીધા છે અને ઝડપથી નીચે ઉતરી રહ્યા છીએ.”
* સ્થિતિ અને સ્થાન આપો: “સ્થિતિ ૪૫ ડિગ્રી ઉત્તર, ૭૦ ડિગ્રી પશ્ચિમ, ૨૭૦ ડિગ્રી સ્થાન.”
* બોર્ડ પર સવાર લોકોની સંખ્યા: “અમારી પાસે ૬ સોલ (આત્મા અથવા જીવિત વ્યક્તિ) છે.”
* કોઈ અન્ય સંબંધિત માહિતી: “અમે નજીકના ક્ષેત્રમાં ઇમરજન્સી લેન્ડિંગનો પ્રયાસ કરી રહ્યા છીએ.”
આ ફોર્મેટ એર ટ્રાફિક કંટ્રોલર્સ અથવા કોસ્ટ ગાર્ડ્સ મુશ્કેલીને પ્રાથમિકતા આપી બચાવ કામગીરી શરૂ કરી શકે છે.
૫. મેડે સિવાયના અન્ય ઇમરજન્સી કોલ્સ
મેડે: સૌથી વધુ ગંભીર અને નિકટવર્તી ભય
પેન-પેન: તાત્કાલિક પરિસ્થિતિ, પરંતુ જીવલેણ નથી. મધ્યમ પ્રકારની કટોકટીમાં વપરાય છે.
સુરક્ષા: નેવિગેશનલ અથવા હવામાનની ચેતવણી. સૌથી ઓછી કટોકટીમાં વપરાય છે.
પેન-પેનનું ઉદાહરણ: એરપોર્ટ પર સુરક્ષિત રીતે પાછા ફરવા માટે પૂરતા ધક્કો સાથે એન્જિનમાં ખામી.
સુરક્ષાનું ઉદાહરણ: ખતરનાક હવામાન અથવા તરતા કાટમાળની જાણ કરવી.
૬. મેડે કોલ મોકલ્યા પછી શું થાય છે?
એકવાર મેડે જાહેર થયા પછી:
* સરખી ફ્રીક્વન્સી પર કટોકટી સંભાળનારાઓ સિવાયના બધા સંદેશાવ્યવહાર બંધ કરવામાં આવે છે.
* એર ટ્રાફિક કંટ્રોલ અથવા કોસ્ટ ગાર્ડ્સ મુશ્કેલીગ્રસ્ત વિમાન અથવા જહાજને પ્રાથમિકતા આપે છે.
* બચાવ સંકલન કેન્દ્રો (RCCs)ને ચેતવણી આપવામાં આવે છે અને તાત્કાલિક તૈનાતી માટે તૈયારીઓ શરૂ કરે છે.
* નજીકના જહાજો અથવા વિમાનોને મદદ માટે કહેવામાં આવી શકે છે.
* મેડે વિમાનને ઉતરાણ માટે તાત્કાલિક મંજૂરી આપવામાં આવે છે, ઘણીવાર અન્ય તમામ ટ્રાફિકને થોડા સમય માટે બંધ કરવામાં આવે છે.
મેડેનો ઉદ્દેશ્ય ખર્ચ કે સમયપત્રકમાં વિક્ષેપને ધ્યાનમાં લીધા વિના પહેલાં જીવન બચાવવાનો છે.
7. મે ડેના કેટલાંક કિસ્સાઓ
* એર ટ્રાન્સેટ ફ્લાઇટ 236 (2001): ટોરોન્ટોથી લિસ્બન જતી ટ્રાન્સએટલાન્ટિક ફ્લાઇટમાં ઇંધણ ખલાસ થયું. પાઇલટે એટલાન્ટિક ઉપર મે ડે જારી કર્યો. ગ્લાઇડિંગ તકનીકોનો ઉપયોગ કરીને, વિમાન એઝોર્સમાં સુરક્ષિત રીતે ઉતર્યું, જેમાં બધા મુસાફરો બચી ગયા.
* બ્રિટિશ એરવેઝ ફ્લાઇટ 9 (1982): બોઇંગ 747 જ્વાળામુખીની રાખમાંથી પસાર થઇ રહ્યું હતું ત્યારે રાખને કારણે ચારેય એન્જિન બંધ થઇ ગયા. કેપ્ટને મે ડે જાહેર કર્યો અને જકાર્તામાં સુરક્ષિત રીતે ઉતરાણ કરવા માટે સમયસર એન્જિન ફરી શરૂ કરવામાં સફળ રહ્યા.
* એર ઇન્ડિયા એક્સપ્રેસ 1344 (2020): ભારે વરસાદ દરમિયાન ઉતરાણ કરવાનો પ્રયાસ કરતી વખતે, વિમાન કોઝિકોડમાં રનવે પરથી લપસી ગયું. જોકે કોઈ મેડેની જાણ કરવામાં આવી ન હતી, તે સ્પષ્ટ કટોકટી સંદેશાવ્યવહારના મહત્વ માટે જાગૃતિનો સંકેત બની ગયો.
8. દરિયાઈ કટોકટીમાં મેડે
આંતરરાષ્ટ્રીય દરિયાઈ સંગઠન (IMO) મેડેને જહાજો માટે સત્તાવાર વૈશ્વિક તકલીફ સંકેત તરીકે ઓળખે છે.
દરિયાઈ જહાજો GMDSS (ગ્લોબલ મેરીટાઇમ ડિસ્ટ્રેસ એન્ડ સેફ્ટી સિસ્ટમ) થી સજ્જ હોય છે, જેથી કટોકટીના સમયમાં જહાજ VHF ચેનલ 16 અથવા MF 2182 kHz પર DSC (ડિજિટલ સિલેક્ટિવ કોલિંગ) દ્વારા મેડેનો ડિજિટલી સંદેશ પ્રસારિત કરે છે.
દરિયાઈ કટોકટીમાં મેડેનું એક ઉદાહરણ સમજીએ
“મેડે, મેડે, મેડે. આ સેઇલિંગ યાટ સી બ્રિઝ છે. અમે પાણીમાં ફસાયા છીએ. લોકેશન 38°47’N, 75°10’W. બોર્ડ પર ચાર વ્યક્તિઓ. તાત્કાલિક સહાયની જરૂર છે.”
રેન્જમાં રહેલ કોઈપણ જહાજ જો શક્ય હોય તો મેડે કોલનો જવાબ આપવા માટે કાયદેસર રીતે બંધાયેલ છે.
9. ખોટા અથવા આકસ્મિક મેડે કોલ્સ
“મેડે” નો અયોગ્ય અથવા ખોટા ઉપયોગ બદલ દંડ અને કેદની સજા મળી શકે છે. પાઇલટ અથવા કેપિટનનું લાઇસન્સ સસ્પેન્ડ કરવામાં આવે છે.
આકસ્મિક મેડેના કિસ્સામાં, “કટોકટી રદ કરો” કોલ સાથે ફોલોઅપ કરવું પડે છે.
“મેડે, મેડે, મેડે. બધા સ્ટેશનો, આ ડેલ્ટા 456 છે. મારી ડિસ્ટ્રેસ રદ કરો. પરિસ્થિતિ હવે નિયંત્રણમાં છે.”
10. પાઇલોટ્સ અને ક્રૂ પર માનસિક અસર:
મેડે જારી કરવું એ પાઇલટ અથવા મરીનર માટે સૌથી તણાવપૂર્ણ ક્ષણોમાંની એક છે. તે જણાવે છે કે પરિસ્થિતિ સામાન્ય નથી, જેમાં સંપૂર્ણ ધ્યાન અને સંયમની જરૂર પડે છે.
ફ્લાઇટ ક્રૂને આવા દૃશ્યો માટે તૈયાર કરવા માટે ક્રૂ રિસોર્સ મેનેજમેન્ટ (CRM) અને ઇમર્જન્સી રેડિયો કોમ્યુનિકેશનમાં વ્યાપકપણે તાલીમ આપવામાં આવે છે.
૧૧. મેડે અને ટેકનોલોજી: ઓટોમેશનની ભૂમિકા
ક્રૂ મૌખિક રીતે ટ્રાન્સમિટ કરવામાં અસમર્થ હોય ત્યારે આધુનિક સિસ્ટમોમાં, વિમાનો માટે ELTs (ઇમર્જન્સી લોકેટર ટ્રાન્સમીટર) અને જહાજો માટે EPIRBs (ઇમર્જન્સી પોઝિશન-ઇન્ડિકેટિંગ રેડિયો બીકોન્સ) જેવા ઓટોમેટિક ઇમર્જન્સી બીકન્સ ઉપગ્રહોને ડિજિટલ ‘મેડે’ સિગ્નલ મોકલે છે.
આ સિસ્ટમો વૈશ્વિક સ્તરે ડિસ્ટ્રેસ-કટોકટી સિગ્નલ શોધવા માટે COSPAS-SARSAT ઉપગ્રહો નો ઉપયોગ કરે છે.
૧૨. પોપ કલ્ચરમાં મેડે અને દુરુપયોગ
“મેડે” શબ્દનો ઉપયોગ ફિલ્મો, રમતો અને ટેલિવિઝનમાં ક્યારેક ખોટી રીતે થાય છે. તેને એક સામાન્ય ગભરાટના શબ્દસમૂહ તરીકે દર્શાવવામાં આવે છે, જ્યારે વાસ્તવમાં, તે કટોકટીમાં વપરાતો શબ્દ છે, જે વૈશ્વિક બચાવ પ્રણાલીઓ માટે ઉપયોગમાં લેવામાં આવે છે.
કોઈપણ સંદેશાવ્યવહાર માધ્યમમાં મેડેનો દુરુપયોગ ઘણા દેશોમાં ગેરકાયદેસર છે. તે કટોકટીની ફ્રીક્વન્સીઝને નુકશાન કરીને વાસ્તવિક કટોકટીઓને પણ જોખમમાં મૂકી શકે છે.
મેડે હજુ પણ કેમ મહત્વપૂર્ણ છે
ઉડ્ડયન અને દરિયાઈ ટેકનોલોજીમાં મોટી પ્રગતિ છતાં, કટોકટી દરમિયાન સ્પષ્ટ, સાર્વત્રિક સંદેશાવ્યવહારની જરૂરિયાત હજી ઉભી જ છે અને ભવિષ્યમાં પણ તે રહેશે જ. મેડે કોલ, તેના ભાષાકીય મૂળ અને આંતરરાષ્ટ્રીય સ્વીકૃતિ સાથે, હજુ પણ કટોકટીના કોમ્યુનિકેશનમાં સર્વ માન્ય છે.
દર વખતે જ્યારે કોઈ પાઇલટ અથવા નાવિક “મેડે” બોલે છે, ત્યારે તેઓ માનવ જીવનને બચાવવા માટે રચાયેલ વૈશ્વિક સલામતી માટેની સિસ્ટમનો ઉપયોગ શરૂ કરી રહ્યા છે. કોલ પાછળની શક્તિ અને પ્રોટોકોલને સમજવું આપણને યાદ અપાવે છે કે, વાતચીત કેટલી મહત્વપૂર્ણ છે – ખાસ કરીને જ્યારે દરેક સેકન્ડ મહત્વપૂર્ણ હોય છે.
