રાજીવ સચાન. વિશ્વને આઘાત પહોંચાડનાર અને ભારતીયોને ઊંડા દુઃખથી ભરી દેનાર અમદાવાદ વિમાન અકસ્માતની ચર્ચા ચાલુ રહે તે સ્વાભાવિક છે. આ પણ જરૂરી છે, કારણ કે તાજેતરના ઇતિહાસમાં આવા હવાઈ અકસ્માતને યાદ રાખવું મુશ્કેલ છે જેમાં ઘણા ભારતીયો મૃત્યુ પામ્યા હતા. એર ઇન્ડિયા ૭૮૭ ડ્રીમલાઇનર ઉડાન ભર્યા પછી તરત જ ક્રેશ થયું ત્યારે ચમત્કારિક રીતે બચી ગયેલા એક મુસાફર સિવાય બધા મુસાફરો અને ક્રૂ સભ્યો મૃત્યુ પામ્યા. નજીકના મેડિકલ કોલેજ હોસ્ટેલની કેન્ટીનમાં કેટલાક મેડિકલ વિદ્યાર્થીઓ અને અન્ય લોકો પણ મૃત્યુ પામ્યા હતા જ્યાં વિમાન આગના ગોળાની જેમ પડી ગયું હતું.
અમદાવાદ વિમાન દુર્ઘટનાના કારણો અંગે નિષ્ણાતો તેમજ સામાન્ય લોકોના પોતાના મંતવ્યો છે. તેમાંથી એક કેપ્ટન સ્ટીવ છે, જેમણે પોતે અમદાવાદ દુર્ઘટનાના કારણો અંગે પોતાનો દાવો બદલી નાખ્યો હતો, પરંતુ તે પહેલાં તેઓ એક ભારતીય ટીવી ચેનલ પર ’જ્ઞાન’ આપતા જોવા મળ્યા હતા. અન્ય નિષ્ણાતો અનુમાન લગાવી રહ્યા છે કે બોઇંગનું પ્રમાણમાં નવું અને આધુનિક ડ્રીમલાઇનર વિમાન આટલી ભયાનક અકસ્માતનો ભોગ કેમ બન્યું. આ બોઇંગ વિમાન સાથે જોડાયેલો આ પહેલો મોટો અકસ્માત હોવાથી, ભારત સહિત વિશ્વભરની એરલાઇન્સ અને એર ઓપરેશન સંસ્થાઓ ચિંતિત છે.
આ અકસ્માતની રાષ્ટ્રીય તેમજ આંતરરાષ્ટ્રીય સ્તરે સંપૂર્ણ તપાસ કરવામાં આવી રહી છે. આ સાથે, જે પ્રશ્નો ઉભા થયા છે તેમાં એર ઇન્ડિયા મેનેજમેન્ટ, ટાટા ગ્રુપ, ડીજીસીએ, એરપોર્ટ ઓથોરિટી અને ભારત સરકાર તેમજ બોઇંગ કંપનીનો સમાવેશ થાય છે. આ અકસ્માત પછી, બોઇંગ ઉપરાંત, એર ઇન્ડિયાના ભાગીદાર સિંગાપોર એરલાઇન્સ અને કેટલીક અન્ય એરલાઇન્સના શેર પણ ઘટ્યા. અમદાવાદમાં થયેલા હવાઈ અકસ્માત પછી, ભારત સહિત સમગ્ર વિશ્વમાં વિમાનોના સંચાલનમાં નાની-મોટી ખામીઓ જોવા મળી રહી છે, ફ્લાઇટ્સ રદ કરવામાં આવી રહી છે, તેના સમાચાર અટકવાનું નામ નથી લઈ રહ્યા. આમાં ડ્રીમલાઇનર સહિત અન્ય વિમાનોનો સમાવેશ થાય છે.
બાંધકામ દરમિયાન તેના વિમાનની સલામતી વ્યવસ્થાની બેદરકારીને કારણે બોઇંગ ગંભીર પ્રશ્નોના ઘેરામાં છે. કંપનીના ’વ્હિસલબ્લોઅર’ એન્જિનિયર સેમ સાલેહપોરે ડ્રીમલાઇનર અને અન્ય વિમાનોના નિર્માણમાં ઇરાદાપૂર્વક બેદરકારીનો આરોપ લગાવ્યો હતો. આ કારણે બોઇંગને ખૂબ બદનામ કરવામાં આવ્યું હતું. આ એન્જિનિયરના આરોપોને નકારી કાઢતા, બોઇંગે કહ્યું હતું કે તે તેના તમામ વિમાનોના નિર્માણમાં જરૂરી સાવચેતી રાખે છે, પરંતુ કદાચ તેણે આવું કર્યું ન હતું. ૨૦૨૧ માં, યુએસ ફેડરલ એવિએશન એડમિનિસ્ટ્રેશને ડ્રીમલાઇનરની ડિલિવરી બંધ કરી દીધી હતી.
ઇન્ડોનેશિયા અને ઇથોપિયા એરલાઇન્સના નવા વિમાનો, જે બોઇંગના કુખ્યાત મેક્સ વિમાનોનો ઉપયોગ કરી રહ્યા હતા, ૨૦૧૮-૧૯માં પાંચ મહિનાના અંતરાલમાં ક્રેશ થયા. આમાં કુલ ૩૪૬ લોકો માર્યા ગયા હતા. આ હવાઈ અકસ્માતોની તપાસમાં બહાર આવ્યું છે કે બોઇંગે છેતરપિંડી કરી હતી. તેના મેક્સ વિમાનોના સોફ્ટવેરમાં ખામી હતી અને આ ખામીને દૂર કરવા માટે તેણે વિમાનોને સજ્જ કરવાનું જે ઉકેલો આપવાનું વચન આપ્યું હતું તે બિલકુલ નહોતા. આને કારણે, બોઇંગની પ્રતિષ્ઠાને માત્ર ફટકો પડ્યો જ નહીં, પરંતુ આ બે અકસ્માતોમાં માર્યા ગયેલા લોકોના સંબંધીઓ સાથે કોર્ટની બહાર સમાધાન કર્યા પછી પણ, બોઇંગને મોટું વળતર ચૂકવવું પડ્યું. આને કારણે, તેને મોટું નાણાકીય નુકસાન સહન કરવું પડ્યું.
બોઇંગના ઘણા અન્ય અધિકારીઓએ બોઇંગનો પર્દાફાશ કર્યો છે. તેમને ’વ્હિસલબ્લોઅર’ પણ કહેવામાં આવ્યા હતા. તેમના પર પણ આવા જ આરોપો હતા કે બોઇંગ ઉતાવળમાં વિમાનો બનાવવા માટે શોર્ટકટનો ઉપયોગ કરે છે અને આનાથી વિમાનોની સલામતી જોખમમાં મુકાય છે. બોઇંગને તેના કામદારોના અસંતોષ અને હડતાળનો પણ સામનો કરવો પડ્યો છે. આને કારણે, તેના વિમાનોનું ઉત્પાદન પ્રભાવિત થયું છે અને તે ઓછા ઓર્ડર સપ્લાય કરવામાં સક્ષમ છે. તેમ છતાં, એર ઇન્ડિયા સહિત અન્ય એરલાઇન્સ તેના વિમાનો ખરીદવા માટે ઓર્ડર આપતી રહે છે. આમ કરવું તેમની મજબૂરી પણ હોઈ શકે છે. ગમે તે હોય, બોઇંગનો ઇતિહાસ ખૂબ જ કલંકિત છે. નિઃશંકપણે, સમય જતાં હવાઈ મુસાફરી વધુ સુરક્ષિત બની છે, પરંતુ દરેક હવાઈ અકસ્માત વિમાનોના સલામત સંચાલન પર પ્રશ્નો ઉભા કરે છે, જેમ કે આજકાલ ઉઠાવવામાં આવી રહ્યા છે. અમદાવાદ અકસ્માત પછી, ઉત્તરાખંડમાં બીજી એક જીવલેણ હેલિકોપ્ટર દુર્ઘટનાને કારણે આ પ્રશ્નો વધુ ચિંતાનું કારણ બન્યા છે.
