રાષ્ટ્રીય સ્વયંસેવક સંઘના વડા મોહન ભાગવતના ૭૫ વર્ષ એટલે નિવૃત્તિ, એવા નિવેદન અંગે ઘણી ચર્ચા થઈ રહી છે, પરંતુ આ તેમના શબ્દો બિલકુલ નથી. તેઓ સ્વર્ગસ્થ આરએસએસ નેતા મોરોપંત પિંગલેના જીવન પર આધારિત પુસ્તકનું વિમોચન કરતી વખતે તેમના એક નિવેદનનો ઉલ્લેખ કરી રહ્યા હતા. સ્પષ્ટ છે કે આના આધારે એવું કહેવું યોગ્ય રહેશે નહીં કે સંઘના વડા વડા પ્રધાન મોદીને કોઈ રાજકીય સંદેશ આપી રહ્યા હતા. ગમે તે હોય, જો મોદી ૭૫ વર્ષના થવાના છે, તો મોહન ભાગવત પણ છે. મોરોપંત પિંગલેને યાદ કરતા, ઇજીજી વડાએ એમ પણ કહ્યું હતું કે જ્યારે તમે ૭૫ વર્ષના થવા પર શાલ ઓઢાડો છો, ત્યારે તમારે નિવૃત્તિ લેવી જોઈએ.
મોહન ભાગવત દ્વારા જે કંઈ કહેવામાં આવ્યું હતું તેનાથી, તે સ્પષ્ટ નથી કે તેઓ કોની નિવૃત્તિને પ્રકાશિત કરવાનો પ્રયાસ કરી રહ્યા હતા – રાજકીય લોકો કે બિન-રાજકીય લોકો. આ પહેલી વાર નથી જ્યારે રાજકારણમાંથી નિવૃત્તિની ઉંમર પર ચર્ચા શરૂ થઈ હોય. આવું પહેલા પણ બન્યું છે.
ભૂતકાળમાં, ઘણા નેતાઓ ૭૫-૮૦ વર્ષ પછી રાજકારણમાંથી સ્વેચ્છાએ નિવૃત્તિ લેતા હોય છે. આવા ઘણા નેતાઓ કાં તો સમાજસેવા અથવા અભ્યાસમાં રોકાયેલા હોય છે. હવે આવા નેતાઓ દુર્લભ છે. આવા નેતાઓના ઘણા ઉદાહરણો છે જે નિવૃત્તિ લેવાનું વિચારતા નથી.
રાજકારણ કે જીવનના અન્ય કોઈપણ ક્ષેત્રમાંથી નિવૃત્તિ માટે કોઈ વય મર્યાદા નક્કી કરી શકાતી નથી. જો કોઈ ચોક્કસ વ્યક્તિ સક્રિય હોય, લોકોની આકાંક્ષાઓ પૂર્ણ કરવામાં સક્ષમ હોય અને તેની લોકપ્રિયતા પણ અકબંધ હોય, તો તે પોતાનું કાર્ય ચાલુ રાખી શકે છે.
રાજકારણ અને અન્ય ક્ષેત્રોમાં એવા લોકો છે જે ૭૫-૮૦ વર્ષની ઉંમર પછી પણ પોતાનું કામ યોગ્ય રીતે કરી રહ્યા છે. એ પણ સાચું છે કે કેટલાક નેતાઓ એવા છે જે રાજકારણ કે સત્તાનો મોહ છોડી શકતા નથી. એ વાતને અવગણી શકાય નહીં કે ઘણા નેતાઓ રાજ્યપાલ બન્યા અને પછી સક્રિય રાજકારણમાં પાછા ફર્યા.
તેવી જ રીતે, કેટલાક નેતાઓએ પોતાની રાજકીય સક્રિયતા ઘટાડતા પહેલા પરિવારના સભ્યોને પ્રોત્સાહન આપ્યું. આપણા દેશમાં ઘણી પાર્ટીઓ છે જેમાં બીજી અને ત્રીજી પેઢીના પુત્રો-પુત્રીઓ, પૌત્રો વગેરે રાજકીય રીતે સક્રિય અને પ્રભાવશાળી બન્યા છે. વિકસિત લોકશાહી દેશોમાં આવું ભાગ્યે જ જોવા મળે છે.
એ હકીકત છે કે આપણા દેશમાં વંશવાદનું રાજકારણ સમાપ્ત થઈ રહ્યું નથી. તેનાથી પણ વધુ વિચિત્ર વાત એ છે કે હવે તેનો બચાવ થઈ રહ્યો છે. વંશવાદનું રાજકારણ લોકશાહી મૂલ્યો અને માન્યતાઓને મજબૂત બનાવતું નથી. આપણા દેશમાં, ૬૦ વર્ષથી વધુ ઉંમરના નેતાઓને પણ યુવાન કહેવામાં આવે છે અને રાજકારણમાં યુવાનોની ભાગીદારી હોવી જોઈએ તેવી નથી.
