રાષ્ટ્રીય સ્વયંસેવક સંઘ હવે તેના કાર્યના સો વર્ષ પૂર્ણ કરી રહ્યું છે. આ શતાબ્દી યાત્રામાં ઘણા લોકો યોગદાન આપનારા અને સહભાગી રહ્યા છે. આ યાત્રા ચોક્કસપણે કપરી હતી અને કેટલાક પડકારોથી ભરેલી હતી, પરંતુ સામાન્ય લોકોનો ટેકો એક સકારાત્મક પાસું હતું. આજે, જ્યારે આપણે શતાબ્દી વર્ષ પર વિચાર કરીએ છીએ, ત્યારે આપણને ઘણી ઘટનાઓ અને એવા લોકો યાદ આવે છે જેમણે આ યાત્રાની સફળતા માટે પોતાને સમર્પિત કર્યા હતા.શરૂઆતના દિવસોના તે યુવા કાર્યકરો, યોદ્ધાઓની જેમ, દેશભક્તિથી રંગાયેલા, સંઘના કાર્ય માટે દેશભરમાં નીકળ્યા હતા. ભલે તે અપ્પાજી જોશી જેવા ગૃહસ્થ કાર્યકર્તા હોય કે દાદારાવ પરમાર્થ, બાળાસાહેબ અને ભૌરાવ દેવરસ, યાદવરાવ જોશી, એકનાથ રાનડે વગેરે જેવા ઉપદેશકો, જેઓ ડૉ. હેડગેવારના પ્રભાવ હેઠળ આવ્યા હતા, તેઓ સંઘના કાર્યને રાષ્ટ્રની સેવા કરવા માટે જીવનભર પ્રતિબદ્ધતા માનતા હતા.
સમાજના સમર્થનથી સંઘનું કાર્ય આગળ વધતું રહ્યું. કારણ કે સંઘનું કાર્ય સામાન્ય લોકોની લાગણીઓ સાથે પડઘો પાડતું હતું, તેથી તેની સ્વીકૃતિ ધીમે ધીમે વધતી ગઈ. સ્વામી વિવેકાનંદને એક વાર તેમના વિદેશ પ્રવાસ દરમિયાન પૂછવામાં આવ્યું હતું કે, “તમારા દેશમાં મોટાભાગના લોકો અભણ છે, અંગ્રેજી જાણવાની તો વાત જ રહી. તમારા ભવ્ય શબ્દો ભારતના લોકો સુધી કેવી રીતે પહોંચશે?”
તેમણે કહ્યું કે જેમ કીડીઓને ખાંડ શોધવા માટે અંગ્રેજી શીખવાની જરૂર નથી, તેવી જ રીતે મારા ભારતના લોકો, તેમના આધ્યાત્મિક જ્ઞાનને કારણે, કોઈપણ ખૂણામાં ચાલી રહેલા પુણ્ય કાર્યને તરત જ સમજી જાય છે અને શાંતિથી ત્યાં પહોંચી જાય છે. તેથી, તેઓ મારી વાત સમજી શકશે.” આ વાક્ય સાચું સાબિત થયું. તેવી જ રીતે, સંઘના આ પુણ્યપૂર્ણ કાર્યને, ધીમે ધીમે, સામાન્ય જનતા તરફથી સતત સ્વીકૃતિ અને સમર્થન મળી રહ્યું છે.
સંઘ કાર્યની શરૂઆતથી, સંઘના કાર્યકરોને નવા જોડાયેલા અને સામાન્ય પરિવારો તરફથી આશીર્વાદ અને આશ્રય મળ્યો છે. સ્વયંસેવકોના પરિવારો સંઘ કાર્યનું કેન્દ્ર રહ્યા છે. બધી માતાઓ અને બહેનોના સમર્થનથી જ સંઘ કાર્ય તેની સંપૂર્ણ ક્ષમતા સુધી પહોંચ્યું. દત્તોપંત ઠેંગડી અને યશવંતરાવ કેલકર, બાળાસાહેબ દેશપાંડે અને એકનાથ રાનડે, દીનદયાળ ઉપાધ્યાય અને દાદાસાહેબ આપ્ટે જેવા લોકોએ, સંઘથી પ્રેરિત થઈને, સામાજિક જીવનના વિવિધ ક્ષેત્રોમાં સંગઠનો સ્થાપિત કરવામાં મહત્વપૂર્ણ ભૂમિકા ભજવી હતી. આ બધી સંસ્થાઓ હાલમાં નોંધપાત્ર રીતે વિસ્તરી રહી છે અને તે ક્ષેત્રોમાં સકારાત્મક પરિવર્તન લાવવામાં સક્રિય ભૂમિકા ભજવી રહી છે. રાષ્ટ્રીય સેવિકા સમિતિ દ્વારા મૌસીજી કેલકર અને પ્રમિલાતાઈ મેધે જેવી માતૃત્વપૂર્ણ વ્યક્તિઓની ભૂમિકા, સમાજની બહેનોમાં આ રાષ્ટ્રીય ઉદ્દેશ્યને પ્રોત્સાહન આપવાની આ યાત્રામાં મહત્વપૂર્ણ રહી છે.
સંઘે સમયાંતરે રાષ્ટ્રીય હિતના ઘણા મુદ્દાઓ ઉઠાવ્યા છે. બધા તેમને સમાજના વિવિધ વર્ગો તરફથી સમર્થન મળ્યું, જેમાં ક્યારેક જાહેરમાં તેમનો વિરોધ કરનારાઓનો પણ સમાવેશ થાય છે. સંઘે વ્યાપક હિન્દુ હિતના મુદ્દાઓ પર દરેકનો સહયોગ મેળવવાનો પણ પ્રયાસ કર્યો. અસંખ્ય સ્વયંસેવકોએ અવર્ણનીય મુશ્કેલીઓ સહન કરી, અને સેંકડો લોકોએ રાષ્ટ્રીય એકતા, સુરક્ષા, સામાજિક સંવાદિતા, લોકશાહી અને ધાર્મિક સંસ્કૃતિના રક્ષણના કાર્યમાં પોતાના જીવનું બલિદાન પણ આપ્યું. આ બધામાં સમાજના સમર્થનની હંમેશા ભૂમિકા રહી છે.
૧૯૮૧માં, તમિલનાડુના મીનાક્ષીપુરમમાં કેટલાક હિન્દુઓને ગેરમાર્ગે દોરવામાં આવ્યા અને ધર્મ પરિવર્તન કરાવવામાં આવ્યું. તે સમયના કોંગ્રેસના વરિષ્ઠ નેતા ડૉ. કરણ સિંહે હિન્દુ જાગૃતિ અભિયાનના ભાગ રૂપે આશરે પાંચ લાખ લોકો દ્વારા હાજરી આપેલી એક પરિષદની અધ્યક્ષતા કરી હતી. ૧૯૬૪માં વિશ્વ હિન્દુ પરિષદની સ્થાપનામાં અગ્રણી વ્યક્તિઓમાં સ્વામી ચિન્મયાનંદ, માસ્ટર તારા સિંહ, જૈન મુનિ સુશીલ કુમાર જી, બૌદ્ધ સાધુ કુશોક બકુલા અને શીખ સદગુરુ જગજીત સિંહ હતા.
