દક્ષિણ ભારતમાં, રાજકીય હિતો પ્રાપ્ત કરવા માટે ઘણીવાર હિન્દી વિરોધીનો ઉપયોગ અસરકારક હથિયાર તરીકે કરવામાં આવે છે. હવે એવું લાગે છે કે મહારાષ્ટ્રનો વારો છે. મહારાષ્ટ્ર બિન-હિન્દી ભાષી રાજ્યોમાં આગળ છે જ્યાં ફક્ત હિન્દી ભાષીઓ અને સમજદારો જ નહીં પણ હિન્દી લેખકો પણ મોટી સંખ્યામાં જોવા મળે છે.
મૂળરૂપે મરાઠી ભાષી એવા હિન્દી લેખકો અને પત્રકારોની સંખ્યા પણ ઓછી નથી. હિન્દી ભાષાના પ્રસારમાં મુખ્ય ભૂમિકા ભજવનાર હિન્દી સિનેમા મહારાષ્ટ્રની રાજધાની મુંબઈમાં કેન્દ્રિત છે. મરાઠી મૂળના અસંખ્ય લોકોએ ફિલ્મ નિર્માણથી લઈને અભિનય સુધી હિન્દી સિનેમામાં મોટું નામ કમાવ્યું છે.
દાદા સાહેબ ફાળકેને ભારતીય ફિલ્મ ઉદ્યોગના પિતા કહેવામાં આવે છે. દેશનો સૌથી પ્રતિષ્ઠિત ફિલ્મ પુરસ્કાર ’દાદા સાહેબ ફાળકે એવોર્ડ’ તેમની સ્મૃતિમાં આપવામાં આવે છે. શું હિન્દી સિનેમાની વાર્તા વી. શાંતારામ વિના કહી શકાય? આ યાદી ઘણી લાંબી થઈ શકે છે.
હવે મહારાષ્ટ્રમાં, ત્રણ ભાષાના સૂત્ર હેઠળ શાળાઓમાં હિન્દી શીખવવાના નિર્ણયને હિન્દી લાદવાનું કહીને એક મોટો રાજકીય મુદ્દો બનાવવામાં આવી રહ્યો છે. નવી શિક્ષણ નીતિ, ૨૦૨૦ અનુસાર, દેશની તમામ સરકારી અને ખાનગી શાળાઓમાં ત્રણ ભાષાઓ શીખવવામાં આવશે, જેમાંથી બે ભારતીય અને ત્રીજી વિદેશી હશે. નવી શિક્ષણ નીતિને અનુરૂપ ત્રણ ભાષાના સૂત્રનો અમલ કરતા, મહારાષ્ટ્રની દેવેન્દ્ર ફડણવીસ સરકારે રાજ્યની તમામ શાળાઓમાં પહેલાથી પાંચમા ધોરણ સુધી મરાઠી, હિન્દી અને અંગ્રેજી શીખવવાનો નિર્ણય લીધો. આનો ભારે વિરોધ ખાસ કરીને શિવસેના અને મહારાષ્ટ્ર નવનિર્માણ સેના તરફથી શરૂ થયો હતો.
સંકુચિત રાજકારણથી પ્રેરિત અતાર્કિક વિરોધ સામે ઝૂકીને, મહાયુતિ સરકારે પોતાના આદેશમાં પણ સુધારો કર્યો કે વિદ્યાર્થીઓ મરાઠી અને અંગ્રેજીની સાથે હિન્દીને બદલે કોઈપણ અન્ય ભારતીય ભાષાને ત્રીજી ભાષા તરીકે પસંદ કરી શકે છે. આમ છતાં, મહારાષ્ટ્રમાં હિન્દી વિરોધી આંદોલન અટકતું નથી. ઉદ્ધવની શિવસેના અને રાજની મહારાષ્ટ્ર નવનિર્માણ સેના હવે મરાઠી અને અંગ્રેજી માધ્યમની શાળાઓમાં હિન્દી શીખવવા સામે સંયુક્ત વિરોધ કરવા જઈ રહી છે.
ઉદ્ધવ અને રાજ ઠાકરેની જેમ, શરદ પવાર પણ પોતાનો ખોવાયેલો રાજકીય આધાર પાછો મેળવવા માટે મરાઠી ઓળખના ભાવનાત્મક મુદ્દાનો લાભ લેવાની તક ગુમાવવા માંગતા નથી. તેમણે હિન્દી વિરોધી વિરોધને પણ ટેકો આપવાની જાહેરાત કરી છે. અન્ય વિપક્ષી પક્ષો પર પણ આવું જ દબાણ દેખાઈ રહ્યું છે, કારણ કે આવા ભાવનાત્મક મુદ્દાઓ આપણા ચૂંટણી રાજકારણમાં વાસ્તવિક મુદ્દાઓને ઢાંકી રહ્યા છે.
મુખ્યમંત્રી ફડણવીસે આરોપ લગાવ્યો છે કે મુખ્યમંત્રી તરીકેના તેમના કાર્યકાળ દરમિયાન નવી શિક્ષણ નીતિને મંજૂરી આપનાર ઉદ્ધવ ઠાકરે, બીએમસી સહિત આગામી મ્યુનિસિપલ ચૂંટણીઓમાં રાજકીય લાભ માટે હિન્દી વિરોધી ભાવનાને વેગ આપી રહ્યા છે. એ પણ સાચું છે કે બાળાસાહેબ ઠાકરે દ્વારા રચાયેલી શિવસેના શરૂઆતમાં હિન્દી ભાષા અને બિન-મરાઠી ઇમિગ્રન્ટ્સ વિરુદ્ધ હોવાનું માનવામાં આવતું હતું. શિવસેનાએ મરાઠી ઓળખના નામે મહારાષ્ટ્રમાં પોતાના પગ ફેલાવ્યા હતા, પરંતુ પહેલા ભાજપ સાથે ગઠબંધન અને પછી તેની સાથે વિવાદ થયા પછી, કોંગ્રેસ-એનસીપી સાથે મહા વિકાસ આઘાડી સરકાર બનાવીને તે ઓળખ કલંકિત થવા લાગી. હવે જ્યારે ઉદ્ધવ ઠાકરે, રાજ ઠાકરે સાથે, રાજકીય ભવિષ્યના સંકટનો સામનો કરી રહ્યા છે, ત્યારે તે બંને હિન્દી વિરોધી દ્વારા મરાઠી ઓળખના મુદ્દાને તીક્ષ્ણ બનાવીને તેને પુનર્જીવિત કરવાનો પ્રયાસ કરી રહ્યા છે.
