વૈશ્વિક સ્તરે, સમગ્ર વિશ્વની નજર હવે ભારત પર છે કે ભારત પહેલગામ આતંકવાદી હુમલાનો તેના માસ્ટર્સને કેવી રીતે જવાબ આપે છે?, ઉતાવળમાં, 23 એપ્રિલ 2024 ના રોજ મોડી રાત સુધી, કેબિનેટ સુરક્ષા સમિતિ એ પાંચ કઠિન નિર્ણયો લીધા છે, જેમાં સિંધુ જળ સંધિ 1960 ને કામચલાઉ સ્થગિત કરવા, તાત્કાલિક અસરથી સંકલિત ચેક પોસ્ટ અટારી બંધ કરવા, SAAR ના પાકિસ્તાની નાગરિકો પર પ્રતિબંધ, વિઝા રદ કરવા અને હાઇ કમિશનના લશ્કરી સલાહકારોને પાછા ખેંચવા અને તેમની સંખ્યા ઘટાડીને 30 કરવાનો સમાવેશ થાય છે. આના જવાબમાં, પાકિસ્તાને 1972 માં ભારત અને પાકિસ્તાન વચ્ચે થયેલા શિમલા કરારને રદ કરવાનો પણ વિચાર કર્યો હતો, જે તત્કાલીન પાકિસ્તાની રાષ્ટ્રપતિ ઝુલ્ફીકાર અલી ભુટ્ટો અને ભારતીય પીએમ ઇન્દિરા ગાંધી વચ્ચે ગુરુવાર, 24 એપ્રિલ 2024 ના રોજ તેના દેશના CCS ની બેઠકમાં થયો હતો, જેને ધમકી આપવામાં આવી છે. આમાં, મારું માનવું છે કે આ કરાર રદ કરવો ભારત માટે પણ સારું રહેશે કારણ કે તે પાકિસ્તાન અને ભારત માટે આત્મઘાતી પગલું સાબિત થશે. આનાથી પાકિસ્તાનનો POK મેળવવાનો માર્ગ સરળ બનશે, કારણ કે ગમે તેમ પાકિસ્તાને હંમેશા આ કરારનું ઉલ્લંઘન કર્યું છે, તેને સ્થગિત કરીને ભારતના હાથ મુક્ત થઈ જશે અને તેઓ ખુલ્લેઆમ POKને ભારતમાં ભેળવવાની રણનીતિ પર કામ કરવાનું શરૂ કરશે, ગમે તેમ આ દિવસોમાં ભારતીય કાશ્મીરીઓ રસ્તાઓ પર ઉતરીને અને આ ઘટના પર પોતાનો ગુસ્સો દર્શાવીને ગુસ્સાથી વિરોધ કરી રહ્યા છે. બીજી બાજુ, પીઓકેના રહેવાસીઓ પણ ભારતમાં જોડાવા માંગે છે, તેથી શિમલા કરાર તોડવાનો આ નિર્ણય ભારતના પક્ષમાં જશે કારણ કે પહેલગામ આતંકવાદી હુમલો પાકિસ્તાન માટે મોંઘો સાબિત થયો છે. વોટર વિઝા બોર્ડર પોસ્ટ બંધ આ વખતે કાશ્મીરીઓ દ્વારા પહેલગામ હુમલા સામે અંતિમ યુદ્ધ છે અને ભારતના કડક પગલાંને કારણે આતંકવાદ સામે તીવ્ર પ્રતિક્રિયા આવશે, તેથી આજે, મીડિયામાં ઉપલબ્ધ માહિતીની મદદથી, આપણે આ લેખ દ્વારા ચર્ચા કરીશું, ભારતીય કેબિનેટ સુરક્ષા સમિતિ (CCA) ના 5 નિર્ણયોના ડરથી શિમલા કરાર રદ કરવાની ધમકીઓ; ભારત POK પાછું મેળવવા માટે સ્વતંત્ર રહેશે.
મિત્રો, જો આપણે ૧૯૭૨ ના શિમલા કરારને રદ કરવાની પાકિસ્તાનની ધમકીઓની વાત કરીએ, તો પહેલગામમાં થયેલા આતંકવાદી હુમલા પછી, ભારતે મોટા પગલાં લીધાં છે જેના કારણે પાકિસ્તાન આ કઠિન નિર્ણયોથી ગભરાઈ ગયું છે. ગુરુવારે પીએમની અધ્યક્ષતામાં પાકિસ્તાનની રાષ્ટ્રીય સુરક્ષા સમિતિની બેઠક મળી હતી, જેમાં પાકિસ્તાને શિમલા કરારને સ્થગિત કરવાની ધમકી આપી હતી. વાસ્તવમાં, પાકિસ્તાનના પીએમએ ગુરુવારે ઉતાવળમાં રાષ્ટ્રીય સુરક્ષા સમિતિની બેઠક બોલાવી હતી, જેમાં પાકિસ્તાને ઘણા નિર્ણયો લીધા છે. પાકિસ્તાને ભારત પર આંતરરાષ્ટ્રીય કાયદા અને સંયુક્ત રાષ્ટ્રના ઠરાવોનું ઉલ્લંઘન કરવાનો આરોપ લગાવ્યો છે અને શિમલા કરાર રદ કરવાની ધમકી આપવાનું શરૂ કર્યું છે. પાકિસ્તાને કહ્યું કે તે શિમલા કરાર સહિત ભારત સાથે થયેલા તમામ દ્વિપક્ષીય કરારોને સ્થગિત કરવાનો અધિકાર રાખે છે. પાકિસ્તાનની આ ધમકી બાદ, શિમલા કરાર ફરી એકવાર ચર્ચાનું કેન્દ્ર બન્યો છે. ભારત અને પાકિસ્તાન વચ્ચેના નિર્ણાયક યુદ્ધ પછી શાંતિ પુનઃસ્થાપિત કરવા માટે 1972 માં તેના પર હસ્તાક્ષર કરવામાં આવ્યા હતા.
મિત્રો, જો આપણે શિમલા કરારને સમજવાની વાત કરીએ, તો તત્કાલીન વડા પ્રધાન ઇન્દિરા ગાંધી અને તત્કાલીન પાકિસ્તાનના વડા પ્રધાન ઝુલ્ફીકાર અલી ભુટ્ટો હિમાચલ પ્રદેશની રાજધાની શિમલામાં મળ્યા હતા. બંને નેતાઓએ 2 જુલાઈ 1972 ના રોજ એક કરાર પર હસ્તાક્ષર કર્યા. આપણે આ કરારને ‘શિમલા કરાર’ તરીકે જાણીએ છીએ. આ કરારમાં, બંને દેશોએ તેમના મતભેદોને શાંતિપૂર્ણ રીતે ઉકેલવાની પ્રતિબદ્ધતા વ્યક્ત કરી હતી. તેનો ધ્યેય શાંતિ જાળવવાનો અને સંબંધો સુધારવાનો હતો.આ કરાર દ્વારા, ભારત અને પાકિસ્તાને નક્કી કર્યું કે બંને દેશો પરસ્પર વાતચીત દ્વારા કોઈપણ વિવાદનો ઉકેલ લાવવાનો પ્રયાસ કરશે, કોઈ ત્રીજો દેશ કે સંગઠન આમાં દખલ કરશે નહીં, કોઈ પણ દેશ કાશ્મીરમાં ભારત અને પાકિસ્તાન વચ્ચેની નિયંત્રણ રેખા એકપક્ષીય રીતે બદલશે નહીં, બંને દેશો તેનું સન્માન કરશે, બંને દેશો એકબીજા સામે હિંસા, યુદ્ધ કે ખોટા પ્રચારનો આશરો લેશે નહીં, બંને શાંતિથી રહેશે અને તેમના સંબંધોમાં સુધારો કરશે, આ કરાર હેઠળ ભારતે યુદ્ધ કેદીઓ તરીકે લેવામાં આવેલા 90 હજાર પાકિસ્તાની લોકોને મુક્ત કર્યા, આ દરમિયાન કબજે કરેલી જમીનને મુક્ત કરવામાં આવી, પાકિસ્તાને કેટલાક ભારતીય સૈનિકોને પણ મુક્ત કર્યા, આ કરારે જમ્મુ-કાશ્મીરનો મુદ્દો આંતરરાષ્ટ્રીય મંચ પર પહોંચતો અટકાવ્યો. ભારતનો તર્ક એ છે કે કાશ્મીર મુદ્દો બે દેશો વચ્ચેનો મુદ્દો છે. ૧૯૭૧માં ભારત અને પાકિસ્તાન વચ્ચે યુદ્ધ થયું હતું, જે પૂર્વ પાકિસ્તાન (આજના બાંગ્લાદેશ) ની સ્વતંત્રતા માટે હતું. પાકિસ્તાની સેનાએ પૂર્વ પાકિસ્તાનમાં ભારે અત્યાચાર કર્યા, જેના કારણે લાખો લોકો આશ્રય લેવા માટે ભારતમાં આવ્યા, જેના જવાબમાં ભારતે હસ્તક્ષેપ કર્યો અને પાકિસ્તાન સામે લશ્કરી કાર્યવાહી શરૂ કરી. આ યુદ્ધ ભારતની નિર્ણાયક જીત સાથે સમાપ્ત થયું, પાકિસ્તાન સેનાના લગભગ 93,000 સૈનિકોએ ભારતીય સેના સમક્ષ આત્મસમર્પણ કર્યું અને વિશ્વના નકશા પર એક નવો દેશ – બાંગ્લાદેશ – ઉભરી આવ્યો. ભારત પાકિસ્તાન પર ભારે શરતો લાદી શકે તેવી સ્થિતિમાં હતું, પરંતુ તેનાથી વિપરીત, ભારતે શાંતિ અને સ્થિરતાને પ્રાથમિકતા આપી, આ વિચારસરણી હેઠળ ભારતે પાકિસ્તાનને વાતચીત માટે બોલાવ્યું અને શિમલા કરાર પર હસ્તાક્ષર થયા.
મિત્રો, જો આપણે શિમલા કરારની મુખ્ય શરતો અને જોગવાઈઓ વિશે વાત કરીએ, તો શિમલા કરારમાં ઘણા મહત્વપૂર્ણ મુદ્દાઓ પર સંમતિ સધાઈ હતી, જેમાંથી કેટલાક મહત્વપૂર્ણ મુદ્દાઓ છે – (1) દ્વિપક્ષીયતાનો સિદ્ધાંત: ભારત અને પાકિસ્તાને સ્વીકાર્યું કે તેઓ તેમના તમામ વિવાદો પરસ્પર વાતચીત દ્વારા ઉકેલશે, એટલે કે, સંયુક્ત રાષ્ટ્ર, અમેરિકા અથવા અન્ય કોઈપણ બાહ્ય શક્તિ જેવા કોઈપણ ત્રીજા પક્ષની મધ્યસ્થીનો અસ્વીકાર કરવામાં આવ્યો, આ ભારત માટે રાજદ્વારી વિજય હતો, કારણ કે પાકિસ્તાન વારંવાર આંતરરાષ્ટ્રીય મંચો પર કાશ્મીરને ઉઠાવવાનો પ્રયાસ કરી રહ્યું છે.(૨) બળનો ઉપયોગ નહીં: બંને દેશોએ પ્રતિજ્ઞા લીધી કે તેઓ એક બીજા સામે હિંસા કે લશ્કરી બળનો ઉપયોગ નહીં કરે અને શાંતિપૂર્ણ માધ્યમથી તમામ મુદ્દાઓનું નિરાકરણ લાવશે. (૩) નિયંત્રણ રેખાની પુનઃસ્થાપના: ૧૯૭૧ પછીની યુદ્ધ પરિસ્થિતિ અનુસાર નવી નિયંત્રણ રેખા નક્કી કરવામાં આવી હતી, જેને બંને દેશોએ માન્યતા આપી હતી. આ એ જ નિયંત્રણ રેખા છે જે હજુ પણ ભારત અને પાકિસ્તાન વચ્ચેની સરહદો વ્યાખ્યાયિત કરે છે. (૪) યુદ્ધ કેદીઓ અને કબજે કરેલી જમીન પરત: ભારતે લગભગ ૯૩,૦૦૦ પાકિસ્તાની યુદ્ધ કેદીઓને કોઈપણ વધારાની શરતો વિના મુક્ત કર્યા. આ સાથે, યુદ્ધ દરમિયાન ભારતે કબજે કરેલી મોટાભાગની જમીન પણ પાકિસ્તાનને પરત કરવામાં આવી.
મિત્રો, જો આપણે શિમલા કરારના મહત્વ અને રાજદ્વારી સમજૂતીની વાત કરીએ, તો શિમલા કરાર દ્વારા ભારતે કાશ્મીરને દ્વિપક્ષીય મુદ્દો જાહેર કર્યો, જેનો અર્થ એ થયો કે હવે પાકિસ્તાન સંયુક્ત રાષ્ટ્ર કે કોઈ ત્રીજા દેશ પાસેથી મધ્યસ્થી કરવાની અપેક્ષા રાખી શકે નહીં, એક તરફ પાકિસ્તાનની હાર અને સૈનિકોનું શરણાગતિ હતી, તો બીજી તરફ ભારતનો પરિપક્વ અને શાંતિપ્રિય અભિગમ હતો, આ આંતરરાષ્ટ્રીય સમુદાયમાં ભારતની છબીને વધુ મજબૂત બનાવે છે. શિમલા કરારની સૌથી નોંધપાત્ર અસર કાશ્મીર મુદ્દા પર પડી હતી, પાકિસ્તાન ઘણીવાર આ મુદ્દાને આંતરરાષ્ટ્રીય મંચો પર લઈ જવાનો પ્રયાસ કરે છે, પરંતુ શિમલા કરાર તેને દ્વિપક્ષીય વાતચીત સુધી મર્યાદિત રાખે છે. ભારત કાનૂની આધાર તરીકે તેનો ઉપયોગ કરે છે કે કાશ્મીર આંતરરાષ્ટ્રીય મુદ્દો નથી, ૧૯૪૮માં યુએન સુરક્ષા પરિષદે કાશ્મીર પર એક ઠરાવ પસાર કર્યો હતો જેમાં લોકમતનો ઉલ્લેખ હતો પરંતુ ૧૯૭૨માં શિમલા કરાર હેઠળ પાકિસ્તાને દ્વિપક્ષીયતા સ્વીકારીને આ ઠરાવો રદ કર્યા હતા, જેના કારણે ભારત યુએનના હસ્તક્ષેપને નકારે છે.
મિત્રો, જો આપણે કરાર પાછળના કારણો વિશે વાત કરીએ, તો શું પાકિસ્તાન શિમલા કરાર તોડી શકે છે? શું કરવું 2025 માં પહેલગામ આતંકવાદી હુમલા પછી, ભારતે પાકિસ્તાન સામે કડક રાજદ્વારી કાર્યવાહી શરૂ કરી, જેના જવાબમાં પાકિસ્તાને શિમલા કરારનો ઉલ્લેખ કર્યો અને કહ્યું કે જ્યાં સુધી ભારત યુએનના ઠરાવો અને આંતરરાષ્ટ્રીય કાયદાનું પાલન ન કરે ત્યાં સુધી તે ભારત સાથેના તમામ દ્વિપક્ષીય કરારોને સ્થગિત કરે છે, પરંતુ શું પાકિસ્તાન આવું કરી શકે છે? તકનીકી રીતે, કોઈપણ દેશ સંધિમાંથી ખસી શકે છે, પરંતુ આમ કરવાથી તેની આંતરરાષ્ટ્રીય વિશ્વસનીયતા પર ઊંડી અસર પડે છે. જો પાકિસ્તાન શિમલા કરારનો અસ્વીકાર કરે છે, તો તે એ પણ સ્વીકારશે કે હવે વાતચીત દ્વારા કાશ્મીર મુદ્દાને ઉકેલવાની કોઈ તક નથી. આ સ્થિતિમાં, ભારત સ્પષ્ટપણે કહી શકે છે કે જો પાકિસ્તાન કરાર રદ કરે છે, તો તે પણ કોઈ પણ બાબતમાં બંધાયેલો રહેશે નહીં. જો પાકિસ્તાન શિમલા કરાર રદ કરે છે, તો તે દ્વિપક્ષીય વાટાઘાટો સંપૂર્ણપણે બંધ કરી શકે છે અને આંતરરાષ્ટ્રીય મંચો પર તણાવ વધી શકે છે. ઉપરાંત, શિમલા કરાર મુજબ, નિયંત્રણ રેખાનું પાલન કરવાની જવાબદારી બંને દેશોની છે. જો આ કરાર રદ કરવામાં આવે તો બંને દેશોની સેનાઓ વધુ આક્રમક બની શકે છે અને સંઘર્ષની શક્યતા વધી શકે છે. ઉપરાંત, ભવિષ્યમાં યુદ્ધ કેદીઓ અથવા સંઘર્ષના કેસોમાં વિશ્વાસનો અભાવ હોઈ શકે છે. શિમલા કરાર વાસ્તવમાં ભારત અને પાકિસ્તાન વચ્ચેના સંબંધોને સામાન્ય બનાવવા અને ભવિષ્યના કોઈપણ વિવાદને શાંતિ અને વાતચીત દ્વારા ઉકેલવાની પ્રતિબદ્ધતા છે. આ કરારમાં એવું નક્કી કરવામાં આવ્યું હતું કે ભારત અને પાકિસ્તાન તેમના તમામ મુદ્દાઓ પરસ્પર વાતચીત દ્વારા ઉકેલશે, કોઈ ત્રીજા દેશ કે સંગઠનને આમાં દખલ કરવાની મંજૂરી આપવામાં આવશે નહીં. આ કરારનો એક મહત્વપૂર્ણ મુદ્દો એ હતો કે ભારત અને પાકિસ્તાન પરસ્પર સંમતિથી કાશ્મીરમાં નિયંત્રણ રેખાને માન્યતા આપશે અને કોઈ પણ પક્ષ તેને એકપક્ષીય રીતે બદલશે નહીં, બંને દેશોએ એ પણ સંકલ્પ કર્યો કે તેઓ એકબીજા સામે બળનો ઉપયોગ, યુદ્ધ કે ભ્રામક પ્રચારનો આશરો લેશે નહીં, શાંતિ જાળવી રાખશે અને સંબંધોમાં સુધારો કરશે. પાકિસ્તાન તરફથી શિમલા કરાર રદ કરવાની ધમકી ફક્ત એક રાજકીય યુક્તિ છે, ભારતે પહેલાથી જ સ્પષ્ટ કરી દીધું છે કે કાશ્મીર મુદ્દો દ્વિપક્ષીય છે અને શિમલા કરાર તેનો આધાર છે, આ કરાર રદ કરવાની ધમકી આપીને, પાકિસ્તાન ફક્ત તેની આંતરરાષ્ટ્રીય છબીને નુકસાન પહોંચાડશે નહીં, પરંતુ તે સાબિત કરશે કે તે શાંતિપૂર્ણ ઉકેલમાં માનતો નથી.
તેથી જો આપણે ઉપરોક્ત વિગતોનો અભ્યાસ અને વિશ્લેષણ કરીશું, તો આપણને જાણવા મળશે કે કેબિનેટ સુરક્ષા સમિતિ ના પાંચ નિર્ણયોથી ડરીને ભારતે ભારત-પાકિસ્તાન શિમલા કરાર રદ કરવાની ધમકી આપી હતી – જો કરાર રદ કરવામાં આવે છે, તો ભારત POK પાછું મેળવવા માટે સ્વતંત્ર રહેશે. પહેલગામ આતંકવાદી હુમલો પાકિસ્તાન માટે મોંઘો સાબિત થયો? વોટર વિઝા બોર્ડર ક્રોસિંગ બંધ – આ વખતે અંતિમ યુદ્ધ? પહેલગામ હુમલા અને ભારતની કડક કાર્યવાહી સામેના યુદ્ધમાં કાશ્મીરીઓ જોડાવાથી આતંકવાદના માસ્ટર્સ સામે તીવ્ર પ્રતિક્રિયા આવશે.
કિશન સનમુખદાસ ભાવનાની ગોંડિયા મહારાષ્ટ્ર 9284141425
