ભારત હાલમાં નવા મુક્ત વેપાર કરારો,નવા વેપાર જોડાણો અને નવા નિકાસ બજારોમાં પ્રવેશવાની વ્યૂહરચના સાથે ઝડપથી આગળ વધી રહ્યું છે. આ સંદર્ભમાં, યુરોપિયન ફ્રી ટ્રેડ એસોસિએશન, ચાર યુરોપિયન દેશોનું જૂથઃ આઇસલેન્ડ, સ્વિટ્ઝર્લૅન્ડ, નોર્વે અને લિક્ટેંસ્ટાઇન, ૧ ઓક્ટોબરથી અમલમાં આવ્યું. આ વેપાર કરાર ગયા વર્ષે હસ્તાક્ષર કરવામાં આવ્યો હતો, પરંતુ પ્રક્રિયાગત ઔપચારિકતાઓને કારણે તાજેતરમાં જ અમલમાં આવ્યો છે.
મુક્ત વેપાર કરાર એ બે કે તેથી વધુ દેશો વચ્ચેની એક વ્યવસ્થા છે જ્યાં તેઓ ભાગીદાર દેશ સાથે વેપાર કરવામાં આવતા માલ પર કસ્ટમ ડ્યુટી દૂર કરવા અથવા ઘટાડવા માટે સંમત થાય છે. છહ્લ્છ દેશો સાથેનો આ કરાર વ્યક્તિગત દેશો અને પ્રાદેશિક જૂથો સાથે ભારતનો ૧૪મો વેપાર કરાર છે. મોદી સરકારના કાર્યકાળ દરમિયાન હસ્તાક્ષર કરાયેલો આ પાંચમો વેપાર કરાર છે. અગાઉ, ભારતે મોરેશિયસ, સંયુક્ત આરબ અમીરાત,ઓસ્ટ્રેલિયા અને યુનાઇટેડ કિંગડમ સાથે એફટીએ પર હસ્તાક્ષર કર્યા છે.
ભારત અને એએફટીએ દેશો વચ્ચેનો આ વેપાર કરાર યુરોપમાં એક મુખ્ય આર્થિક જૂથ સાથે ભારતના વિદેશી વેપારને નવી દિશા પ્રદાન કરશે. આ કરાર હેઠળ, ભારતે એએફટી માલના ૮૦-૮૫ ટકા પર ટેરિફ ઘટાડ્યો છે. બદલામાં, ભારતને ૯૯ ટકા માલ માટે ડ્યુટી-મુક્ત બજાર પ્રવેશ મળશે. જ્યારે કૃષિ, ડેરી, સોયાબીન અને કોલસા ક્ષેત્રોને આ વેપાર કરારમાંથી બાકાત રાખવામાં આવ્યા છે, ત્યારે ભારતીય બજાર ઉત્પાદન લિંક્ડ ઇન્સેન્ટિવ યોજના દ્વારા આવરી લેવામાં આવતા ક્ષેત્રો માટે ખુલ્લું મૂકવામાં આવ્યું નથી.
એ પણ મહત્વનું છે કે એએફટીએ દેશો ભારતમાં ગ્રીન અને વિન્ડ એનર્જી, ફાર્માસ્યુટિકલ્સ, ફૂડ પ્રોસેસિંગ, રસાયણો અને ઉચ્ચ-ગુણવત્તાવાળી મશીનરીમાં રોકાણ કરશે, જેનાથી આ ક્ષેત્રોમાં આપણી આયાત ઓછી થશે અને ભારતીય ઉત્પાદનોની ગુણવત્તા સુધારવામાં મદદ મળશે. ભારત અનુસાર, આ વેપાર કરારનો સૌથી મોટો ફાયદો એએફટી દેશો તરફથી મળેલી રોકાણ પ્રતિબદ્ધતાઓ છે. હવે, આ કરારના અમલીકરણ પછી, એએફટી દેશો આગામી ૧૦ વર્ષમાં ભારતમાં ૫૦ બિલિયન અને આગામી પાંચ વર્ષમાં વધારાના ઇં૫૦ બિલિયનનું રોકાણ કરશે તેવી અપેક્ષા છે.
આનાથી ૧૫ વર્ષમાં ભારતમાં ૧૦ લાખ સીધી નોકરીઓનું સર્જન થવાની અપેક્ષા છે. જોકે, આ ભારતે હસ્તાક્ષર કરેલો પહેલો કરાર છે જેમાં બજાર ઍક્સેસ રોકાણ સાથે જોડાયેલી છે. ૨૦૨૪-૨૫ નાણાકીય વર્ષમાં, ભારતે એએફટી દેશોમાં ઇં૧.૯૭ બિલિયનના માલની નિકાસ કરી અને ઇં૨૨.૪૪ બિલિયનના માલની આયાત કરી. સ્વિટ્ઝર્લૅન્ડ આ દેશોમાં ભારતનો સૌથી મોટો વેપાર ભાગીદાર છે. જોકે ભારત હાલમાં એએફટી સાથે વેપાર ખાધનો સામનો કરી રહ્યું છે, નવા વેપાર કરારથી છહ્લ્છ દેશો સાથે ભારતના વિદેશી વેપાર દૃષ્ટિકોણમાં સુધારો થવાની અપેક્ષા છે.
આ કરાર ખાસ કરીને ડિજિટલ વાણિજ્ય, બેંકિંગ, નાણાકીય સેવાઓ, ફાર્માસ્યુટિકલ્સ અને કાપડ જેવા ક્ષેત્રોમાં આ ચાર દેશોના બજારોમાં ભારતની પહોંચને સરળ બનાવશે. આ કરાર ભારતીય નિકાસકારો માટે મોટા યુરોપિયન બજાર સુધી પહોંચ સુનિશ્ચિત કરશે. નોંધનીય છે કે ભારત અને યુનાઇટેડ કિંગડમ વચ્ચે તાજેતરમાં હ્લ્છ પર હસ્તાક્ષર થયા છે. ભારત અને ઓમાન વચ્ચે એએફટી પર વાટાઘાટો પૂર્ણ થઈ છે અને ટૂંક સમયમાં તેના પર હસ્તાક્ષર થવાની અપેક્ષા છે. વધુમાં, યુરોપિયન યુનિયન સાથે એએફટી પણ આ વર્ષના અંત સુધીમાં લાગુ થવાની સંભાવના છે. એ પણ મહત્વપૂર્ણ છે કે અમેરિકા દ્વારા ૫૦ ટકા ટેરિફ લાદવામાં આવ્યા પછી, રશિયા અને ચીન સાથે આર્થિક-વૈશ્વિક રાજદ્વારી અને નવા નિકાસ બજારોને અનુસરવાની ભારતની વ્યૂહરચના કામ કરી રહી હોય તેવું લાગે છે.
