વૈશ્વિક સ્તરે, સમગ્ર વિશ્વની નજર વિશ્વના સૌથી મોટા લોકશાહી પર ટકેલી છે, કારણ કે ભારતના કોઈપણ એક રાજ્યની વસ્તી વિશ્વના ઘણા દેશોમાં તે એક દેશની વસ્તી જેટલી છે, તેથી આવી સ્થિતિમાં, ભારતના કુલ 28 રાજ્યો અને 8 કેન્દ્રશાસિત પ્રદેશોમાં નિયંત્રિત અને સમયસર ચૂંટણીઓ યોજવી એ એક પડકારજનક કાર્ય માનવામાં આવે છે,પરંતુ ઘણારાજ્યોમાં કેટલાક જટિલ મુદ્દાઓ અથવા કોર્ટના મુદ્દાઓને કારણે ચૂંટણીઓ મુલતવી રાખવામાં આવે છે, જે મારું માનવું છે કે ન કરવી જોઈએ, કારણ કે ગ્રામ પંચાયતથી સ્થાનિક સંસ્થાઓ, વિધાનસભાથી લોકસભા સુધીની ચૂંટણીઓ ચૂંટણી વિના રોકવી અને વહીવટને અલોકતાંત્રિક રીતે શાસન હેઠળ રાખવો એ લોકશાહીના બંધારણીય આદેશનું અપમાન છે. આજે આપણે આ વિષય પર ચર્ચા કરી રહ્યા છીએ કારણ કે 5 મે 2025 ના રોજ, માનનીય સુપ્રીમ કોર્ટે મહારાષ્ટ્રની સ્થાનિક સંસ્થાઓની ચૂંટણી પ્રક્રિયા 4 મહિનામાં પૂર્ણ કરવા અને 4 અઠવાડિયામાં ચૂંટણી સૂચના જારી કરવાનો નિર્દેશ જારી કર્યો છે, જેના કારણે નાનાથી લઈને મોટા સુધીના બધા નેતાઓ ગભરાટમાં છે અને તૈયારીઓ શરૂ કરી દીધી છે. હું ઘણા મહિનાઓથી મારા નાના ચોખા શહેર ગોંદિયામાં સ્થાનિક સ્વરાજ્યની ચૂંટણીઓની શક્યતા પર નજર રાખી રહ્યો છું અને તેનો અભ્યાસ કરી રહ્યો છું. એવું જોવા મળે છે કે ઘણા નાના કાર્યકરો અને નેતાઓ કાઉન્સિલરની ચૂંટણી લડવા માટે પોતાના સ્વાર્થી કારણોસર રસ્તાઓ સાફ કરી રહ્યા છે અને તેના ફોટા ક્લિક કરી રહ્યા છે અને પોતાનો પ્રચાર કરવા માટે તેને સોશિયલ મીડિયા પર પોસ્ટ કરી રહ્યા છે. છુટભૈયા સમુદાયના ઘણા નેતાઓ અનેક શિબિરોનું આયોજન કરીને, કાર્યક્રમોનું આયોજન કરીને, પ્રતિભાશાળી વિદ્યાર્થીઓનું સન્માન કરીને અને સ્થાનિક ધારાસભ્યને આમંત્રણ આપીને અને સોશિયલ મીડિયા પર ચિત્રો પોસ્ટ કરીને તાળીઓ એકઠી કરી રહ્યા છે. ઘણા સામાજિક છુટભૈયા નેતાઓ નવા પોસ્ટ કરાયેલા પટાવાળાનું ક્લાર્ક અને કલેક્ટર અને પોલીસ કોન્સ્ટેબલથી લઈને SHO અને SP સુધી ઉત્સાહપૂર્વક સ્વાગત કરી રહ્યા છે અને તેમની સાથે ફોટા પાડી રહ્યા છે અને મીડિયા પર પોસ્ટ કરી રહ્યા છે. આ એક મુદ્દો છે જે ખાસ ધ્યાન ખેંચવા યોગ્ય છે. પરંતુ સામાન્ય લોકો સમજી રહ્યા છે કે આ નાના સમયના નેતાઓનો આ પાછળ કોઈ સ્વાર્થી હેતુ હોવો જોઈએ અથવા તેઓ કોઈ શંકાસ્પદ પ્રવૃત્તિઓમાં સામેલ હોવા જોઈએ, કેટલાક તેમના ભાઈઓ અને ભત્રીજાઓ માટે કરોડોના કોન્ટ્રાક્ટ મેળવી રહ્યા છે અને શૈક્ષણિક સંસ્થાઓમાં પોતાની શક્તિ બતાવી રહ્યા છે. લોકશાહી પ્રક્રિયામાં સમયસર ચૂંટણીઓ દ્વારા લોક શાહીના બંધારણીય આદેશનું સન્માન કરવું મહત્વપૂર્ણ હોવાથી, આજે, મીડિયામાં ઉપલબ્ધ માહિતીની મદદથી, આપણે આ લેખ દ્વારા, સુપ્રીમ કોર્ટના મહારાષ્ટ્ર ચૂંટણી પંચને આપેલા નિર્દેશ, સ્થાનિક સંસ્થાઓની ચૂંટણીઓ માટે 4 અઠવાડિયામાં સૂચના જારી કરવા અને 4 મહિનામાં ચૂંટણી પ્રક્રિયા પૂર્ણ કરવાનો પ્રયાસ કરવા અંગે ચર્ચા કરીશું.
મિત્રો, જો આપણે લાંબા સમયથી પડતર મહારાષ્ટ્ર સ્થાનિક સ્વરાજ્યની ચૂંટણીઓનો માર્ગ મોકળો કરવાની વાત કરીએ, તો સુપ્રીમ કોર્ટે મંગળવારે (6 મે, 2025) મહારાષ્ટ્રમાં સ્થાનિક સ્વરાજ્યની ચૂંટણીઓ યોજવા માટે લીલી ઝંડી આપી દીધી, જે અન્ય પછાત વર્ગો (OBC) માટે અનામત અંગેના મુકદ્દમાને કારણે વર્ષોથી અટવાયેલી હતી. ન્યાયાધીશ સૂર્યકાંત અને ન્યાયાધીશ એન. કોટિશ્વર સિંહે જણાવ્યું હતું કે સમયાંતરે ચૂંટણીઓ યોજીને પાયાના સ્તરે લોકશાહી સ્થાપિત કરવાના બંધારણીય આદેશનું પાલન અને ખાતરી કરવી જોઈએ. કોર્ટે કહ્યું કે ચૂંટણી માટે OBC અનામત એ જ રીતે જાળવી રાખવી જોઈએ જે રીતે જેકે બાંઠિયા કમિશન રિપોર્ટ રજૂ થયા પહેલા હતું. બાંઠિયા કમિશને સ્થાનિક સંસ્થાઓની ચૂંટણીમાં 27 ટકા OBC અનામતની જોગવાઈ કરી હતી. સુપ્રીમ કોર્ટે જૂના અનામતના આધારે આ કરાવવાનો આદેશ જારી કર્યો છે. સુપ્રીમ કોર્ટે રાજ્ય ચૂંટણી પંચને સૂચના આપતા કહ્યું કે, ચૂંટણી માટેનું જાહેરનામું 4 અઠ વાડિયામાં જારી કરવાનો પણ આદેશ આપવામાં આવ્યો છે.૨૦૨૨ પહેલાની અનામત વ્યવસ્થા મહારાષ્ટ્ર સ્થાનિક સ્વરાજ્યની ચૂંટણીઓમાં લાગુ થશે. સુપ્રીમ કોર્ટે કહ્યું કે, શું ચૂંટણીને આટલા લાંબા સમય સુધી પેન્ડિંગ રાખવા પાછળ કોઈ તર્ક છે? જેકે બાંટિયા કમિશનના 2022ના અહેવાલ પહેલાં તમામ સ્થાનિક સંસ્થાઓની ચૂંટણીના હેતુ માટે ONC અનામત કાયદા મુજબ વાંચવી જોઈએ. છ સભ્યોના કમિશને જુલાઈ 2022 ના રોજ એક અહેવાલ રજૂ કર્યો હતો. તે અહેવાલ ઉપરાંત, કમિશનના બંધારણથી લઈને પછાતપણાના સ્વરૂપના મુદ્દા પર વિચારણા કરવા સુધીના અનેક મુદ્દાઓ કોર્ટ સમક્ષ પેન્ડિંગ છે. “આજે નોકરિયાતો તમામ મ્યુનિસિપલ કોર્પોરેશનો અને પંચાયતોનો કબજો લઈ રહ્યા છે અને મોટા નીતિગત નિર્ણયો લઈ રહ્યા છે,”જસ્ટિસ કાંતે મહારાષ્ટ્ર તરફથી હાજર રહેલા સોલિસિટર જનરલ તુષાર મહેતાને પૂછ્યું. આ કેસને કારણે સમગ્ર લોકશાહી પ્રક્રિયા ઠપ્પ થઈ ગઈ છે. અધિકારીઓની કોઈ જવાબદારી નથી. હાલના આંકડાઓ મુજબ ચૂંટણીઓ કેમ યોજવા દેવામાં આવતી નથી? અરજદાર વતી હાજર રહેલા વરિષ્ઠ વકીલે જણાવ્યું હતું કે બાંઠિયા રિપોર્ટનું પાલન ન કરવું જોઈએ કારણ કે OBC માટે અનામત 34,000 બેઠકો રદ કરવામાં આવી છે. એક સમયે, ન્યાયાધીશ કાંતે અનામતની તુલના એવી ટ્રેન મુસાફરી સાથે કરી હતી જેમાં લોકો ચઢે છે પણ ઉતરતા નથી, અને કહ્યું હતું કે જો કોઈને ખોટી રીતે સામેલ કરવામાં આવે છે અથવા બાકાત રાખવામાં આવે છે, તો સમાવેશ એ મુદ્દો ન હોઈ શકે. એ પણ સુનિશ્ચિત કરવું જોઈએ કે આવી અનામત SC/ST/OBC માટે અનામત કુલ બેઠકોના 50% થી વધુ ન હોય.
મિત્રો, જો આપણે માનનીય સુપ્રીમ કોર્ટના આદેશની વાત કરીએ, તો સુપ્રીમ કોર્ટે મંગળવારે મહારાષ્ટ્ર નાગરિક ચૂંટણીઓ અંગે પોતાનો નિર્ણય આપ્યો છે. કોર્ટે રાજ્ય ચૂંટણી પંચને ચાર અઠવાડિયામાં રાજ્યમાં સ્થાનિક સંસ્થાઓની ચૂંટણીઓ માટે જાહેરનામું બહાર પાડવાનો નિર્દેશ આપ્યો છે. બેન્ચે પોતાના આદેશમાં કહ્યું- અમારા મતે, સ્થાનિક સંસ્થાઓની સમયાંતરે ચૂંટણીઓ દ્વારા લોકશાહીના બંધારણીય આદેશનું સન્માન કરવું જોઈએ. સુપ્રીમ કોર્ટે એ પણ સ્પષ્ટ કર્યું કે છેલ્લા ઘણા વર્ષોથી મહારાષ્ટ્રમાં સ્થાનિક સંસ્થાઓની ચૂંટણીઓ યોજાઈ નથી. આનું મુખ્ય કારણ OBC અનામત સંબંધિત ઘણી બાકી કાનૂની પ્રક્રિયાઓ છે. કોર્ટે આ વિલંબને લોકશાહી પ્રક્રિયા માટે યોગ્ય ન માન્યો અને સમયસર ચૂંટણીઓ યોજવા સૂચનાઓ આપી. કોર્ટે બાંઠિયા કમિશનના અહેવાલનો સ્વીકાર કર્યો.મહારાષ્ટ્રમાં સ્થાનિકસંસ્થાઓની ચૂંટણીઓમાં OBC ના ચોક્કસ આંકડા નક્કી કરવા અને આ શ્રેણી માટે 27 ટકા બેઠકો અનામત રાખવા માટે વસ્તી ગણતરીની ભલામણ કરવામાં આવી હતી. બેન્ચે કહ્યું કે મહારાષ્ટ્ર સ્થાનિક સ્વરાજ્યની ચૂંટણીના પરિણામો સુપ્રીમ કોર્ટમાં પેન્ડિંગ અરજીઓના નિર્ણયોને આધીન રહેશે. કોર્ટે પોતાના આદેશમાં એમ પણ કહ્યું કે યોગ્ય કેસોમાં મુદત લંબાવવાની માંગ કરી શકાય છે, અને ઉમેર્યું કે પાયાના સ્તરે લોકશાહી રોકી શકાતી નથી.જોકે,આ કેસમાં સુપ્રીમ કોર્ટે મહારાષ્ટ્ર સરકારના વકીલને કોર્ટમાં બોલાવ્યા હતા, ત્યારબાદ કોર્ટે ચૂંટણી માટે જાહેરનામું બહાર પાડવાનો આદેશ આપ્યો છે. અગાઉ, કોર્ટે કહ્યું હતું કે દર પાંચ વર્ષે સ્થાનિક સંસ્થાઓની ચૂંટણીઓ યોજવી એ બંધારણીય ફરજ છે. ૨૪૮૬ સ્થાનિક સંસ્થાઓની ચૂંટણીઓ લાંબા સમયથી પેન્ડિંગ છે અને કોઈ ચૂંટાયેલા પ્રતિનિધિ નથી, શું આ કાયદા અને નિયમોનું ઉલ્લંઘન નથી? લોકશાહીને રોકી શકાતી નથી: કોર્ટની ટિપ્પણી કેસની સુનાવણી કરતી વખતે કોર્ટે કડક ટિપ્પણી કરી હતી કે રિઝર્વેશન ટ્રેનના ડબ્બાની જેમ કરવામાં આવ્યું છે, જે લોકો તેમાં ચઢ્યા છે તેઓ બીજાઓને આવવા માંગતા નથી.જસ્ટિસ સૂર્યકાંતે કહ્યું કે શા માટે ફક્ત અમુક શ્રેણીના લોકોને જ અનામત મળવી જોઈએ? બાકીના લોકો, જેઓ સામાજિક, આર્થિક અને રાજકીય રીતે પછાત છે, તેમને અનામત કેમ ન મળવું જોઈએ, આનો વિચાર કરવાની જવાબદારી રાજ્યોની છે.
મિત્રો, જો આપણે માનનીય સુપ્રીમ કોર્ટની કડક ટિપ્પણીઓ વિશે વાત કરીએ, તો જસ્ટિસ કાંતે મહારાષ્ટ્ર તરફથી હાજર રહેલા સોલિસિટર જનરલ તુષાર મહેતાને પૂછ્યું કે, “આજે નોકરિયાતો તમામ મ્યુનિસિપલ કોર્પોરેશનો અને પંચાયતોનો કબજો લઈ રહ્યા છે અને મોટા નીતિગત નિર્ણયો લઈ રહ્યા છે. આ કેસને કારણે, એક સંપૂર્ણ લોકશાહી પ્રક્રિયા ઠપ્પ થઈ ગઈ છે. અધિકારીઓની કોઈ જવાબદારી નથી. હાલના ડેટા મુજબ ચૂંટણીઓ કેમ યોજવા દેવામાં આવતી નથી? તમને જણાવી દઈએ કે ડેટા એકત્રિત કરવા માટે ભૂતપૂર્વ મુખ્ય સચિવ શ્રી બંઠિયાના નેતૃત્વમાં એક કમિશનની રચના કરવામાં આવી હતી. જુલાઈ 2022 માં કમિશને પોતાનો અહેવાલ રજૂ કર્યા પછી, તત્કાલીન સરકારે OBC ક્વોટા લાગુ કરીને સ્થાનિક સંસ્થાઓમાં ચૂંટણીઓ કરાવવાની પરવાનગી માટે સુપ્રીમ કોર્ટનો સંપર્ક કર્યો હતો.
તેથી, જો આપણે ઉપરોક્ત વિગતોનો અભ્યાસ અને વિશ્લેષણ કરીશું, તો આપણને જાણવા મળશે કે લોકશાહી પ્રક્રિયામાં,સમયસર ચૂંટણીઓ દ્વારા લોકશા હીના બંધારણીય આદેશનું સન્માન કરવું જરૂરી છે. મહારાષ્ટ્ર ચૂંટણી પંચને સુપ્રીમ કોર્ટનો નિર્દેશ – સ્થાનિક સંસ્થાઓની ચૂંટણીઓનું નોટિફિકેશન 4 અઠવાડિયામાં અને ચૂંટણી પ્રક્રિયા 4 મહિનામાં પૂર્ણ કરવાનો પ્રયાસ કરો. સ્વસ્થ લોકશાહીમાં સમયસર ચૂંટણીઓ યોજવી એ બંધારણીય ફરજ છે – પાયાના સ્તરે લોકશાહીને રોકવા અથવા અવરોધવાને ગંભીર ગુનાની શ્રેણીમાં લાવવા માટે જરૂરી છે.
કિશન સનમુખદાસ ભાવનાની ગોંડિયા મહારાષ્ટ્ર 9284141425
