સર્જકે બ્રહ્માંડમાં સુંદર માનવીનું સર્જન કર્યું છે અને તેમાં ગુણો અને અવગુણોના બે ગુલદસ્તા પણ ઉમેર્યા છે. તેમને પસંદ કરવા માટે,તેમણે ૮૪ લાખ પ્રજાતિઓ માંથી માનવ જાતિમાં શ્રેષ્ઠ બુદ્ધિનું સર્જન કર્યું છે અને તેને તેના સારા અને ખરાબ વિશે વિચારવાનો અધિકાર આપ્યો છે. પરંતુ આપણે આપણી જીવનયાત્રામાં જોઈએ છીએ કે માનવી પોતે જ દુર્ગુણોનો ગુલદસ્તો પસંદ કરે છે અને તેમાં ઢળી જાય છે અને અંતે બ્રહ્માંડના સર્જકને પોતાના જીવનને નરક બનાવવા માટે દોષ આપે છે, જ્યારે દોષ માનવીનો છે કે તેણે પોતે જ પોતાની બુદ્ધિથી તે દુર્ગુણોનો ગુલદસ્તો પસંદ કર્યો. હું, એડવોકેટ કિશન સન્મુખદાસ ભવનાઈ, ગોંદિયા, મહારાષ્ટ્ર, માનું છું કે “જ્યારે આપણે એક આંગળી ચીંધીએ છીએ, ત્યારે ત્રણ આંગળીઓ આપણી તરફ ચીંધાય છે”આ કહેવત ઘણીવાર સ્વ-ચિંતન અને જવાબદારીના વિચાર સાથે સંકળાયેલી છે. આ વાક્ય સૂચવે છે કે જ્યારે આપણે કોઈ બીજા પર આરોપ લગાવીએ છીએ અથવા દોષારોપણ કરીએ છીએ, ત્યારે આપણે આપણી પોતાની ભૂલો અથવા પરિસ્થિતિમાં યોગદાનનો પણ વિચાર કરવો જોઈએ.જ્યારે આ કહેવતની ચોક્કસ ઉત્પત્તિ અસ્પષ્ટ છે,તે વિવિધ સાંસ્કૃતિક અને દાર્શનિક પરંપરાઓમાં જોવા મળતી થીમ્સને સમાવે છે. તે પ્રક્ષેપણ વિશે મનોવિજ્ઞાનના ખ્યાલો સાથે સુસંગત છે, જ્યાં વ્યક્તિઓ તેમના અનિચ્છનીય ગુણો અથવા વર્તણૂકોને અન્ય લોકો પર આભારી છે. આંગળીઓની છબી દર્શાવે છે કે ટીકા ઘણીવાર ટીકાના વિષય કરતાં વિવેચક વિશે વધુ પ્રતિબિંબિત કરે છે. આ વાક્યની સુંદરતા એ છે કે તે વ્યક્તિને બીજા કોઈને દોષ આપવાને બદલે આત્મનિરીક્ષણ કરવા દબાણ કરે છે. જોકે સેંકડો શબ્દો દ્વારા દુર્ગુણોને દુષ્ટ કહેવામાં આવે છે, આજે આપણે નિંદાના દુર્ગુણની ચર્ચા કરીશું, બીજા પર આંગળી ચીંધીશું. ચાલો આપણે નિંદાના દુર્ગુણને છોડી દેવાની પ્રતિજ્ઞા લઈએ.આપણે પોતાને બીજાઓ કરતાં શ્રેષ્ઠ ગણવાની ભૂલ ટાળવી જોઈએ. જે વ્યક્તિ પોતાને હલકી ગુણવત્તાવાળા કહે છે તે સૌથી પ્રતિભાશાળી છે.
મિત્રો, જો આપણે નિંદાની વાત કરીએ, તો કોઈએ સાચું કહ્યું છે કે, દુનિયાના દરેક જીવને ભગવાન અલ્લાહે કોઈને કોઈ હેતુ માટે બનાવ્યો છે. આપણને ભગવાન અલ્લાહની કોઈ પણ રચનાની મજાક ઉડાવવાનો અધિકાર નથી. તેથી, કોઈની ટીકા કરવી એ ખુદ ભગવાનની ટીકા કરવા જેવું છે. કોઈની ટીકા કરીને, તમે થોડા સમય માટે તમારા અહંકારને સંતોષી શકો છો પરંતુ તમે કોઈની ક્ષમતા, ભલાઈ, ભલાઈ અને સત્યની સંપત્તિનો નાશ કરી શકતા નથી. જે સૂર્ય જેવો તેજસ્વી છે, તેના પર ટીકાના ગમે તેટલા કાળા વાદળો છવાઈ જાય, તેનું તેજ, તેજ અને ઉષ્મા ઓછી થઈ શકતી નથી.
મિત્રો, જો આપણે બીજાઓમાં પોતાને શ્રેષ્ઠ તરીકે મૂલ્યાંકન કરવાની વાત કરીએ, તો આપણી પ્રશંસા કરવી અને બીજાની ટીકા કરવી એ જૂઠાણા જેવું છે. જેમ આપણી આંખો ચંદ્ર પરના ડાઘ જોઈ શકે છે, પણ આપણા પોતાના કાજલને જોઈ શકતી નથી. તેવી જ રીતે, આપણે બીજાના દોષો જોઈએ છીએ, જોકે આપણે પોતે ઘણા દોષોથી ભરેલા છીએ. આપણે બીજામાં જે દોષો જોઈએ છીએ તે વાસ્તવમાં આપણા પોતાના મનના અશુદ્ધ વલણને કારણે થાય છે. બીજાની ટીકા કરવી કોઈ પણ રીતે ફાયદાકારક નથી. આ સંદર્ભમાં, એક કવિએ એમ પણ લખ્યું છે કે આપણને ન્યાય કરવાનો કોઈ રસ્તો નથી. નહિંતર, કોઈનો કોઈ દુશ્મન નથી હોતો. ટીકાકારે યાદ રાખવું જોઈએ કે દુનિયા તમને હજારો આંખોથી જોશે, જ્યારે તમે ફક્ત બે આંખોથી દુનિયા જોઈ શકશો.
મિત્રો, જો આપણે બીજા તરફ આંગળી ચીંધવાની વાત કરીએ, તો જ્યારે કોઈ વ્યક્તિ બીજાના દોષો તરફ આંગળી ચીંધે છે, ત્યારે તેણે યાદ રાખવું જોઈએ કે તેની પાછળની તરફ વળેલી ત્રણ આંગળીઓ પહેલા તેના તરફ આંગળી ચીંધે છે. નિંદા અને નિંદા નકામી છે. આનાથી પરસ્પર દુશ્મનાવટ, કડવાશ અને સંઘર્ષ વધે છે. તેથી જ કહેવામાં આવે છે કે બીજાના કાર્યો ન જુઓ, ફક્ત તમારા પોતાના કાર્યોનું અવલોકન કરો. લોકો ચૂપ રહેનારાઓની ટીકા કરે છે. તેઓ જે વધારે બોલે છે તેની ટીકા કરે છે, જે ઓછું બોલે છે તેની ટીકા કરે છે, દુનિયામાં કોઈ એવું નથી જેની ટીકા ન થાય, તેથી જ કહેવામાં આવે છે – જેવું કોઈનું જ્ઞાન હોય છે, તેવું જ તે કહે છે. તેને ખરાબ રીતે ન લો, આ રીતે ક્યાં જવું જોઈએ. ‘માણસે ફક્ત બીજાઓ પાસેથી પોતાની ટીકા સાંભળીને પોતાને ટીકાપાત્ર ન માનવું જોઈએ, તેણે પોતાને જાણવું જોઈએ, કારણ કે લોકો નિરંકુશ છે, તેઓ જે ઇચ્છે તે કહે છે. દ્વેષી દોષિત ગુણો તરફ જોતો નથી.
મિત્રો, જો આપણે બીજાની ટીકા કરવાના આનંદની વાત કરીએ, તો શરૂઆતમાં બીજાની ટીકા કરવામાં ઘણો આનંદ આવે છે, પરંતુ પછીથી બીજાની ટીકા કરવાથી મનમાં અશાંતિ ઉત્પન્ન થાય છે અને આપણે આપણા જીવનને દુઃખોથી ભરી દઈએ છીએ. દરેક વ્યક્તિનો પોતાનો દૃષ્ટિકોણ અને સ્વભાવ હોય છે. કોઈપણ વ્યક્તિ બીજા વિશે કોઈપણ અભિપ્રાય બનાવી શકે છે. દરેક વ્યક્તિનો પોતાની જીભ પર અધિકાર છે અને કોઈને પણ ટીકા કરતા રોકી શકાતું નથી. ન બિન પર્વાદેના રમતે દુર્જનજન: કાક: સર્વર્ષણ ભુક્તે વિના મધ્યમ ન ત્રિપ્યતિ. અર્થ- દુષ્ટ (ખરાબ) લોકોને લોકોની ટીકા કર્યા વિના આનંદ મળતો નથી. જેમ કાગડો બધા સુખોનો આનંદ માણે છે પણ ગંદકી વિના સંતુષ્ટ થતો નથી, તેમ લોકો વિવિધ કારણોસર ટીકાનો રસ પીવે છે. કેટલાક ફક્ત પોતાનો સમય પસાર કરવા માટે કોઈની ટીકા કરવામાં વ્યસ્ત હોય છે, જ્યારે કેટલાક પોતાને કોઈ કરતાં વધુ સારા સાબિત કરવા માટે ટીકાને પોતાનો દિનચર્યા બનાવે છે. ટીકાકારોને સંતુષ્ટ કરવું શક્ય નથી.
મિત્રો, જો આપણે ટીકા પર વૈશ્વિક વિચારોની વાત કરીએ, તો મહાત્મા ગાંધીએ પણ કહ્યું છે કે બીજાના દોષો જોવાને બદલે, આપણે તેમના ગુણો અપનાવવા જોઈએ. બીજાની ટીકા કરવી શુભ નથી. સામાન્ય રીતે વ્યક્તિને ટીકા કરવામાં અને સાંભળવામાં મજા આવે છે. જ્યારે ટીકા સાંભળવી અને ટીકા કરવી, બંને વિષય છે. તેથી જ આપણા મહાપુરુષોએ કહ્યું છે કે ‘સપનેહા નહીં દેખા પરદોષ!’ એટલે કે સપનામાં પણ બીજાના દોષો ન જુઓ. ભગવાન બુદ્ધે કહ્યું છે કે જે બીજાના દોષોની ચર્ચા કરે છે, તે પોતાના દોષો પ્રગટ કરે છે.ભગવાન મહાવીરે એમ પણ કહ્યું છે કે કોઈની ટીકા કરવી એ પીઠનું માંસ ખાવા સમાન છે. સર્જનહાર સામાન્ય રીતે એક વ્યક્તિને કે એક સ્થાનને બધા ગુણો આપતા નથી. ઈસુ ખ્રિસ્તે કહ્યું હતું કે લોકો બીજાની આંખોમાં તણખલું જુએ છે, પણ પોતાની આંખમાંનો કિરણ જોતા નથી. હેનરી ફોર્ડે કહ્યું હતું કે હું હંમેશા બીજાના દૃષ્ટિકોણને સમજવાનો પ્રયાસ કરું છું. આપણી સદ્ભાવના કે દુષ્ટ ઇચ્છા આપણને કોઈને મિત્ર કે દુશ્મન માનવા મજબૂર કરે છે. સદ્ભાવના અનુકૂળ પરિસ્થિતિને કારણે હોય છે અને દુષ્ટ ઇચ્છા પ્રતિકૂળ પરિસ્થિતિને કારણે હોય છે.લોકોના છુપાયેલા દોષોને જાહેર ન કરો. આનાથી તેમનો આદર ચોક્કસપણે ઘટશે, પરંતુ તમે તમારો વિશ્વાસ ગુમાવશો.
મિત્રો, જો આપણે બીજામાં ખામીઓ શોધવા, બીજાની ટીકા કરવાના માનવ સ્વભાવ વિશે વાત કરીએ. હંમેશા બીજામાં ખામીઓ શોધવી એ માનવ સ્વભાવની મોટી ખામી છે. બીજામાં ખામીઓ શોધવી અને પોતાને શ્રેષ્ઠ કહેવું એ કેટલાક લોકોનો સ્વભાવ છે. આવા લોકો આપણને ગમે ત્યાં સરળતાથી મળી જશે. પ્રતિવાદમાં સમય બગાડવાને બદલે, તમારું મનોબળ વધુ વધારવું અને જીવનમાં પ્રગતિના માર્ગ પર આગળ વધતા રહેવું વધુ સારું છે. આમ કરવાથી, એક દિવસ તમારી સ્થિતિ ખૂબ જ મજબૂત બનશે અને તમારા ટીકાકારોને નિરાશા સિવાય કંઈ મળશે નહીં. તેથી, દરેક જગ્યાએ સારા ગુણો શોધવાની આદત વિકસાવો. જુઓ કે તે કેટલો આનંદ આપે છે. દુનિયામાં કોણ સંપૂર્ણ છે, દરેકમાં કોઈને કોઈ ખામીઓ હોય છે.
તો જો આપણે ઉપરોક્ત સમગ્ર વર્ણનનો અભ્યાસ કરીએ અને તેનું વિશ્લેષણ કરીએ, તો આપણને ખબર પડશે કે દુષ્ટ લોકો દુષ્ટતાને સહન કરતા નથી. કાક: સર્વર્ષણ ભુક્તે વિનામધ્યમ ન ત્રિપ્યતિ. ચાલો આપણે નિંદા છોડી દેવાનો સંકલ્પ કરીએ. જ્યારે આપણે બીજા તરફ એક આંગળી ચીંધીએ છીએ, ત્યારે ત્રણ આંગળીઓ આપણી તરફ ચીંધાય છે.આ વાત પર ભાર મૂકવો મહત્વપૂર્ણ છે. આપણે બીજાઓની સરખામણીમાં પોતાને શ્રેષ્ઠ માનવાની ભૂલ ટાળવી જોઈએ. જે વ્યક્તિ પોતાને હલકી ગુણવત્તાવાળા કહે છે તે શ્રેષ્ઠ ગુણો ધરાવતો હોય છે.
કિશન સન્મુખદાસ ભાવનાની ગોંડિયા મહારાષ્ટ્ર 9359653465
