વૈશ્વિક સ્તરે, ભાગલાની પીડાએ અવિભાજિત ભારતના સભ્યતા વારસાને એવી રીતે વિભાજીત કરી દીધો છે કે ભારતનો કેટલોક અમૂલ્ય વારસો ભારતના બીજા છેડે એટલે કે પાકિસ્તાન, ચીન, નેપાળ વગેરેમાં ગયો છે, જેમાં ગુરુ નાનક દેવનું જન્મસ્થળ નનકાના સાહિબ હતું, જે પાકિસ્તાનમાં એક ગુરુદ્વારા છે. તેવી જ રીતે, કૈલાશ માનસરોવર તિબેટ સ્વાયત્ત પ્રદેશનો એક ભાગ છે, જે ચીનના વહીવટી નિયંત્રણ હેઠળ છે, તેથી આ બે સ્થળોની મુલાકાત લેનારા લોકોએ સંબંધિત દેશ પાસેથી પરવાનગી, વિઝા વગેરે લેવી પડે છે અથવા સરકારી સ્તરે કરારો હોય છે. આજે આપણે આ વિષય પર ચર્ચા કરી રહ્યા છીએ કારણ કે, માનસરોવર યાત્રા 30 જૂનથી 25 ઓગસ્ટ 2025 સુધી શરૂ થઈ રહી છે, જેમાં નોંધણીની છેલ્લી તારીખ 13 મે 2025 છે. તમને જણાવી દઈએ કે આ યાત્રા પરવાનગી વિના થઈ શકતી નથી અને હાલમાં પહેલગામ ઘટનાને કારણે પ્રવાસીઓમાં ભયનું વાતાવરણ છે, પરંતુ આ એક આધ્યાત્મિક સ્થળ છે જ્યાં ભક્તો ભય વિના નોંધણી કરાવી રહ્યા છે.પહેલગામ તણાવ વચ્ચે માનસરોવર યાત્રા ભારત અને ચીન વચ્ચે સાંસ્કૃતિક જનસંપર્ક આદાનપ્રદાનનો એક મહત્વપૂર્ણ ભાગ હોવાથી, અને ભારત-ચીન રાજકીય સંબંધોની 75મી વર્ષગાંઠ પર, માનસરોવર યાત્રા દ્વિપક્ષીય સંબંધોને સામાન્ય બનાવવા માટે એક સીમાચિહ્નરૂપ સાબિત થશે, તેથી આજે આપણે મીડિયામાં ઉપલબ્ધ માહિતીની મદદથી આ લેખ દ્વારા ચર્ચા કરીશું, કૈલાસ માનસરોવર યાત્રાની નોંધણી 5 વર્ષ પછી શરૂ થાય છે, આ યાત્રા 30 જૂનથી 25 ઓગસ્ટ 2025 સુધી રહેશે, નોંધણી માટેની છેલ્લી તારીખ 13 મે 2025 છે.
મિત્રો, જો આપણે ૩૦ જૂન ૨૦૨૫ થી શરૂ થતા કૈલાશ માનસરોવરના રોડમેપને સમજવાની વાત કરીએ, તો કૈલાશ માનસરોવર યાત્રા માટે ઓનલાઈન નોંધણીની છેલ્લી તારીખ ૧૩ મે નક્કી કરવામાં આવી છે. આ યાત્રા 30 જૂનથી શરૂ થશે. એક નિવેદનમાં, કૈલાશ માનસરોવર સેવા સમિતિએ જણાવ્યું હતું કે કૈલાશ માનસરોવર યાત્રા 30 જૂનથી 25 ઓગસ્ટ સુધી બે માર્ગો – ઉત્તરાખંડમાં લિપુલેખ પાસ અને સિક્કિમમાં નાથુ લા દ્વારા થશે. તેમણે કહ્યું કે કૈલાશ માનસરોવર યાત્રા માત્ર હિન્દુઓ માટે જ નહીં પરંતુ જૈન અને બૌદ્ધ ધર્મના લોકો માટે પણ ધાર્મિક મહત્વ ધરાવે છે.આ વર્ષે, યાત્રાળુઓ ઉત્તરાખંડ રાજ્યથી લિપુલેખ પાસ પાર કરીને પાંચ બેચમાં અને સિક્કિમ રાજ્યથી નાથુ લા પાસ પાર કરીને 15 બેચમાં મુસાફરી કરશે. દરેક જૂથમાં ૫૦ ભક્તો હશે. જોકે, છેલ્લા પાંચ વર્ષથી, ચીન ભારતીયોને કૈલાશ માનસરોવરની યાત્રા કરવાની મંજૂરી આપી રહ્યું ન હતું. આનું કારણ બંને દેશો વચ્ચેનો સરહદ વિવાદ અને કોવિડની લહેર હતી. હવે 5 વર્ષ પછી ફરી આ યાત્રા શરૂ થવા જઈ રહી છે. આને ભારત અને ચીન વચ્ચેના સંબંધો સુધારવાના પ્રયાસ તરીકે જોવામાં આવી રહ્યું છે. ગયા વર્ષે ઓક્ટોબરમાં થયેલા કરાર હેઠળ બંને દેશોએ ડેમચોક અને ડેપસાંગમાંથી પોતાના સૈનિકો પાછા ખેંચી લીધા હતા.તમે નોંધણી વગર કૈલાસ માનસરોવર યાત્રા પર જઈ શકતા નથી. ખરેખર, માનસરોવર યાત્રા પૂર્ણ કરવામાં લગભગ 2 થી 3 અઠવાડિયા લાગે છે. આ ઉપરાંત, સમુદ્ર સપાટીથી કૈલાશ માનસરોવરની ઊંચાઈ 21 હજાર ફૂટથી વધુ છે અને ત્યાં પહોંચવા માટે ખડકાળ પર્વતો પર લગભગ 51 કિમી ચાલવું પડે છે.
મિત્રો, જો આપણે 5 વર્ષ પછી શરૂ થતી કૈલાશ માનસરોવર યાત્રા માટે ફરીથી પાયો નાખવાની વાત કરીએ, તો ભારત-ચીન કરારનો પાયો કાઝાનમાં નંખાયો હતો. આપણા પીએમ અને ચીનના રાષ્ટ્રપતિ 5 વર્ષ પછી ગયા વર્ષે ઓક્ટોબરમાં રશિયન શહેર કાઝાનમાં મળ્યા હતા. ત્યારબાદ બંને દેશોએ પરસ્પર સંબંધોની સ્થિતિ અંગે ચર્ચા કરી અને સંબંધો સુધારવા માટે કેટલાક પગલાં લેવા સંમત થયા. ત્યારથી, છેલ્લા 3 મહિનામાં, ચીન-ભારત સરહદ પર ડેમચોક અને ડેપસાંગના વિવાદિત વિસ્તારો માંથી બંને દેશોની સેનાઓ પાછી ખેંચી લીધા પછી, 5 વર્ષ પછી કૈલાશ માનસરોવર યાત્રા અને ફ્લાઇટ સેવા શરૂ કરવાના નિર્ણયો લેવામાં આવ્યા છે. ભારત અને ચીન વચ્ચેની ફ્લાઇટ સેવા પણ 2020 થી બંધ હતી. વિદેશ મંત્રાલયે 27 જાન્યુઆરીએ માહિતી આપી હતી કે ભારત અને ચીન વચ્ચે સીધી ફ્લાઇટ સેવા પણ શરૂ થશે. બંને દેશો વચ્ચે ફ્લાઇટ સેવા 2020 થી બંધ હતી. ભારત અને ચીન વચ્ચે જૂન 2020 માં ડોકલામ વિવાદ થયો હતો અને કોવિડની પહેલી લહેર માર્ચ 2019 માં આવી હતી. કોરોના રોગચાળા પહેલા, બંને દેશો વચ્ચે દર મહિને 539 સીધી ફ્લાઇટ્સ થતી હતી. તેની ક્ષમતા ૧.૨૫ લાખથી વધુ બેઠકોની હતી. આ ફ્લાઇટ્સમાં એર ઇન્ડિયા, ચાઇના સધર્ન એરલાઇન્સ, ચાઇના ઇસ્ટર્ન એરલાઇન્સ જેવી કંપનીઓનો સમાવેશ થતો હતો.ફ્લાઇટ સસ્પેન્શન પછી, બંને દેશોના મુસાફરો બાંગ્લાદેશ, હોંગકોંગ, થાઇલેન્ડ અને સિંગાપોર જેવા કનેક્ટિંગ હબ દ્વારા મુસાફરી કરતા હતા. જોકે, આ યાત્રા મોંઘી હતી. જાન્યુઆરી અને ઓક્ટોબર 2024 વચ્ચે, 1.73 લાખ લોકોએ હોંગકોંગ થઈને, 98 હજાર લોકોએ સિંગાપોર થઈને, 93 હજાર લોકોએ થાઈલેન્ડ થઈને અને 30 હજાર લોકોએ બાંગ્લાદેશ થઈને બંને દેશોમાં મુસાફરી કરી. વિદેશ મંત્રાલય દર વર્ષે આ પ્રવાસનું આયોજન કરે છે. જોકે, છેલ્લા પાંચ વર્ષથી, ચીન ભારતીયોને કૈલાશ માનસરોવરની યાત્રા કરવાની મંજૂરી આપી રહ્યું ન હતું. આનું કારણ બંને દેશો વચ્ચેનો સરહદ વિવાદ અને કોવિડની લહેર હતી. હવે 5 વર્ષ પછી ફરી આ યાત્રા શરૂ થવા જઈ રહી છે. આને ભારત અને ચીન વચ્ચેના સંબંધો સુધારવાના પ્રયાસ તરીકે જોવામાં આવી રહ્યું છે. ગયા વર્ષે ઓક્ટોબરમાં થયેલા કરાર હેઠળ બંને દેશોએ ડેમચોક અને ડેપસાંગમાંથી પોતાના સૈનિકો પાછા ખેંચી લીધા હતા. ભારત-ચીન કરારનો પાયો કાઝાનમાં નંખાયો હતો. ત્યારબાદ બંને દેશોએ પરસ્પર સંબંધોની સ્થિતિ અંગે ચર્ચા કરી અને સંબંધો સુધારવા માટે કેટલાક પગલાં લેવા સંમત થયા. આ પછી, છેલ્લા 3 મહિનામાં, ભારત-ચીન સરહદ પર ડેમચોક અને ડેપસાંગના વિવાદિત વિસ્તારોમાંથી બંને દેશોની સેનાઓ પાછી ખેંચી લીધા પછી, 5 વર્ષ પછી કૈલાશ માનસરોવર યાત્રા અને ફ્લાઇટ સેવા શરૂ કરવાનો નિર્ણય લેવામાં આવ્યો. ભારત અને ચીન વચ્ચેની ફ્લાઇટ સેવા પણ 2020 થી બંધ હતી. વિદેશ મંત્રાલયે 27 જાન્યુઆરીએ માહિતી આપી હતી કે ભારત અને ચીન વચ્ચે સીધી ફ્લાઇટ સેવા પણ શરૂ થશે. બંને દેશો વચ્ચે ફ્લાઇટ સેવા 2020 થી બંધ હતી. ભારત અને ચીન વચ્ચે જૂન 2020 માં ડોકલામ વિવાદ થયો હતો અને કોવિડની પહેલી લહેર માર્ચ 2019 માં આવી હતી. કોરોના રોગચાળા પહેલા, બંને દેશો વચ્ચે દર મહિને 539 સીધી ફ્લાઇટ્સ થતી હતી.તેની ક્ષમતા ૧.૨૫ લાખથી વધુ બેઠકોની હતી. આ ફ્લાઇટ્સમાં એર ઇન્ડિયા, ચાઇના સધર્ન એરલાઇન્સ, ચાઇના ઇસ્ટર્ન એરલાઇન્સ જેવી કંપનીઓનો સમાવેશ થતો હતો. ફ્લાઇટ સસ્પેન્શન પછી, બંને દેશોના મુસાફરો બાંગ્લાદેશ, હોંગકોંગ, થાઇલેન્ડ અને સિંગાપોર જેવા કનેક્ટિંગ હબ દ્વારા મુસાફરી કરતા હતા. જોકે, આ યાત્રા મોંઘી હતી. જાન્યુઆરી અને ઓક્ટોબર 2024 વચ્ચે, 1.73 લાખ લોકોએ હોંગકોંગ થઈને, 98 હજાર લોકોએ સિંગાપોર થઈને, 93 હજાર લોકોએ થાઈલેન્ડ થઈને અને 30 હજાર લોકોએ બાંગ્લાદેશ થઈને બંને દેશોમાં મુસાફરી કરી. કૈલાશ માનસરોવરનો મોટાભાગનો વિસ્તાર તિબેટમાં છે. કૈલાશ માનસરોવરનો મોટાભાગનો વિસ્તાર તિબેટમાં છે.ચીન તિબેટ પર પોતાનો અધિકાર દાવો કરે છે. કૈલાસ પર્વતમાળા કાશ્મીરથી ભૂટાન સુધી ફેલાયેલી છે. આ વિસ્તારમાં લ્હા ચુ અને ઝોંગ ચુ નામના બે સ્થળો વચ્ચે એક પર્વત છે.આ પર્વત પર બે જોડાયેલા શિખરો છે. આમાંથી, ઉત્તરીય શિખર કૈલાશ તરીકે ઓળખાય છે. આ શિખરનો આકાર એક વિશાળ શિવલિંગ જેવો છે. આ સ્થળ ઉત્તરાખંડના લિપુલેખથી માત્ર 65 કિલોમીટર દૂર છે. હાલમાં કૈલાશ માનસરોવરનો મોટો વિસ્તાર ચીનના કબજામાં છે. તેથી, અહીં જવા માટે ચીનની પરવાનગી જરૂરી છે. આ ભક્તો ઉત્તરાખંડની વ્યાસ ખીણથી કૈલાશની યાત્રા કરી રહ્યા હતા. કૈલાશ માનસરોવર યાત્રા બંધ થયા પછી, ભક્તો ઉત્તરાખંડની વ્યાસ ખીણથી કૈલાશ પર્વતની મુલાકાત લઈ રહ્યા હતા. વધુમાં, સમુદ્ર સપાટીથી કૈલાશ માનસરોવરની ઊંચાઈ 21 હજાર ફૂટથી વધુ છે અને ત્યાં પહોંચવા માટે, ખડકાળ પર્વતો પર લગભગ 51 કિમી ચાલવું પડે છે.
મિત્રો, જો આપણે કૈલાશ માનસરોવર અંગે ચીન સાથે થયેલા કરારની વાત કરીએ, તો કૈલાશ માનસરોવર યાત્રા માટે ભારત અને ચીન વચ્ચે બે કરાર થયા હતા. કૈલાશ માનસરોવર જવા માટે ભારત અને ચીન વચ્ચે બે મોટા કરાર થયા છે – પહેલો કરાર: આ કરાર ભારત અને ચીન વચ્ચે 20 મે 2013 ના રોજ લિપુલેખ પાસ માર્ગ દ્વારા કૈલાશ માનસરોવર જવા માટે કરવામાં આવ્યો હતો. આ કરાર તત્કાલીન વિદેશ મંત્રી સલમાન ખુર્શીદ અને ચીનના વિદેશ મંત્રી વાંગ યી વચ્ચે થયો હતો. આનાથી મુસાફરી માટે લિપુલેખ પાસનો માર્ગ ખુલ્લો થયો. બીજો કરાર: ભારત અને ચીન વચ્ચે 18 સપ્ટેમ્બર 2014 ના રોજ નાથુલા થઈને કૈલાસ માનસરોવર જવાના માર્ગ અંગે આ કરાર થયો હતો. વિદેશ મંત્રી તરીકે, સુષ્મા સ્વરાજે વિદેશ મંત્રી વાંગ યી સાથે આ કરાર પર હસ્તાક્ષર કર્યા હતા. બંને કરારોની ભાષા લગભગ સમાન છે. આ કરારો બંને દેશોના વિદેશ મંત્રીઓ દ્વારા કાગળો પર હસ્તાક્ષર થયાની તારીખથી અમલમાં આવશે. કરારમાં લખેલું છે કે તેની સમયમર્યાદા દર 5 વર્ષે આપમેળે લંબાવવામાં આવશે. કૈલાશ પર્વતની ઊંચાઈ માઉન્ટ એવરેસ્ટ કરતા ઓછી છે, પરંતુ અત્યાર સુધી કોઈ તેના પર ચઢી શક્યું નથી. અત્યાર સુધીમાં 7000 લોકો વિશ્વના સૌથી ઊંચા પર્વત માઉન્ટ એવરેસ્ટ પર ચઢી ચૂક્યા છે. તેની ઊંચાઈ ૮૮૪૮ મીટર છે, જ્યારે કૈલાશ પર્વતની ઊંચાઈ એવરેસ્ટ કરતાં લગભગ ૨૦૦૦ મીટર ઓછી છે. છતાં, આજ સુધી કોઈ તેના પર ચઢી શક્યું નથી. કેટલાક લોકો ચોક્કસપણે 52 કિમી સુધી તેની પરિક્રમા કરવામાં સફળ રહ્યા છે.
મિત્રો, કૈલાશ માનસરોવર મુદ્દે ચીનના વિદેશ મંત્રીના નિવેદન વિશે વાત કરતા, ચીને સોમવારે કહ્યું કે તે કૈલાશ માનસરોવર યાત્રા ફરી શરૂ કરવા માટે સંબંધિત તૈયારીઓને આગળ વધારવા માટે ભારત સાથે મળીને કામ કરી રહ્યું છે, ચીનના વિદેશ મંત્રાલયના પ્રવક્તા ગુઓ જિયાકુને તેને બંને દેશો વચ્ચે સાંસ્કૃતિક અને જનસંપર્ક આદાનપ્રદાનનો એક મહત્વપૂર્ણ ભાગ ગણાવ્યો. તેમણે કહ્યું કે પવિત્ર પર્વત અને તળાવ તિબેટીયન બૌદ્ધ અને હિન્દુ ધર્મ સહિત ઘણા ધર્મોના ભક્તો માટે ખૂબ મહત્વ ધરાવે છે.
તો જો આપણે ઉપરોક્ત સમગ્ર વિગતોનો અભ્યાસ અને વિશ્લેષણ કરીએ, તો આપણને ખબર પડશે કે કૈલાસ માનસરોવર યાત્રા, નોંધણી 5 વર્ષ પછી શરૂ થાય છે – યાત્રા 30 જૂનથી 25 ઓગસ્ટ 2025 સુધી રહેશે – નોંધણીની છેલ્લી તારીખ 13 મે 2025. પહેલગામ તણાવ વચ્ચે માનસરોવર યાત્રા ભારત અને ચીન વચ્ચે સાંસ્કૃતિક અને જનસંપર્ક આદાનપ્રદાનનો એક મહત્વપૂર્ણ ભાગ છે. ભારત-ચીન રાજદ્વારી સંબંધોની 75મી વર્ષગાંઠ પર, માનસરોવર યાત્રા દ્વિપક્ષીય સંબંધોને સામાન્ય બનાવવા માટે એક સીમાચિહ્નરૂપ સાબિત થશે.
કિશન સનમુખદાસ ભાવનાની ગોંડિયા મહારાષ્ટ્ર 9284141425
