હવે મુકો આંગણે મગ-ચોખાથી ચિતારેલો બાજોઠ કે ચકમક ચક્કારાણા આવ્યા
ઘર આંગણે ચકલીનો માળો લગાવીએ
તારો વૈભવ રંગમોલ સોનું ને ચાકર ધાડું,
મારે ફળીયે ચકલી બેસે તે મારું રજવાડું – રમેશ પારેખ
દર વર્ષે 20 માર્ચે “વિશ્વ ચકલી દિવસ” ઉજવવામાં આવે છે. તે પક્ષીઓ વિશે જાગૃતિ લાવવા માટે ઉજવવામાં આવે છે. ઘણા પ્રાણીઓ અને જીવોની જેમ, પક્ષી હંમેશા માનવજાત સાથે સંકળાયેલું રહ્યું છે. એમાં પણ ચકલીનો કોલાહલ તો સૌથી સુંદર હોય છે. આ અદભુત પક્ષી કે જેનાં ગળામાં માં સરસ્વતી નો વાસ છે તે આજે ભાગ્યે જ જોવા મળે છે. આ એક એવું પક્ષી છે જે છેલ્લા દસ-બાર વર્ષમાં દરેક જગ્યાએ જોવા મળતું હતું, પરંતુ હવે તેની પ્રજાતિ લુપ્ત થઈ રહી છે. આ માટે તેનું રક્ષણ કરવું અનિવાર્ય છે. પક્ષીઓમાં નર પક્ષીઓ અને માદા પક્ષીઓ બંને છે. તેમની રચના શરીરનાં દૃષ્ટિકોણથી અલગ છે. નર પક્ષીનો પાછળનો ભાગ રાખોડી રંગનો હોય છે, તેની દાઢી અને મૂછ પર કાળા ડાઘ હોય છે તેમજ તેની કાળી ચાંચ લાંબી અને તીક્ષ્ણ હોય છે. જો પ્રકૃતિની વાત કરીએ તો નર પક્ષી ખૂબ જ ઉતાવળા હોય છે અને ક્રોધી સ્વભાવને કારણે તેઓ વિચારવાની ક્ષમતા એટલી હદે ગુમાવી દે છે કે અરીસામાં પોતાનો પડછાયો જોઈને તેની સાથે ઝઘડતા રહે છે. જ્યારે પણ તેઓ લડાઈમાં શામેલ થાય છે, ત્યારે તેઓ સરળતાથી પકડાઈ શકે છે. નર અને માદા પક્ષીઓ ઘણી વખત ભેગા થાય છે, જેમાં મોટે ભાગે માદા પક્ષી જ નર પક્ષીને સંવનન માટે આકર્ષે છે. પક્ષી તેનો માળો ઘાસનાં તંતુઓ અને નરમ પીછાઓથી બનાવે છે. સામાન્ય રીતે તે પોતાનો માળો ઝાડની અંદર અથવા દિવાલમાં છિદ્ર બનાવીને બનાવે છે. તેણી તેના માળામાં 4 થી 6 ઈંડા મૂકે છે જે સફેદ અને લંબગોળ હોય છે. તેમના બાળકો સંપૂર્ણ 18 દિવસ પછી જ ઇંડામાંથી બહાર આવે છે. ચકલી એક શાકાહારી પક્ષી છે, તે મોટાભાગે અનાજ ખાય છે.
ચકલી ઝાડ પર માળો બનાવતી નથી હંમેશા માણસનો વસવાટ હોય તેવી જગ્યાએ રહે છે.આ લુપ્ત થતી પ્રજાતિને બચાવવા માટે, તેમનાં રક્ષણ માટે ઘરે ઘરે તે સચવાઈ શકે તે માટે તેમનો માળો બનાવવો જરૂરી છે. પક્ષીઓ માટે માળો તૈયાર કરવા માટે, એક બોક્સનો ઉપયોગ કરવો જોઈએ જેમાં 1.5 ઇંચ વ્યાસનું છિદ્ર બનાવવું જોઈએ. પક્ષીઓની વિવિધ સુંદર પ્રજાતિનાં રક્ષણ માટે સમગ્ર માનવજાતે સાથે મળીને કામ કરવું જોઈએ. આ માટે આપણે પક્ષી માટે ઘર બનાવી શકીએ અને તેના રહેઠાણની વ્યવસ્થા કરી શકીએ તેમજ દરરોજ આપણા ઘરમાં પક્ષીઓ માટે ખોરાક અને પાણીની વ્યવસ્થા કરી શકીએ. ચકલીઓનો પ્રિય ખોરાક કાંગ, ચોખા અને બાજરી છે. આપણો એક નાનકડો પ્રયાસ અનેક ચકલીઓનું જીવન બચાવી શકે છે. ચાલો આ ‘ચકલી દિવસ’ નિમિત્તે રમેશ પારેખની પંક્તિઓ યાદ કરીએ.
તારો વૈભવ રંગમોલ સોનું ને ચાકર ધાડું,
મારે ફળીયે ચકલી બેસે તે મારું રજવાડું.
Ø હવે મુકો આંગણે મગ-ચોખાથી ચિતારેલો બાજોઠ કે ચકમક ચક્કારાણા આવ્યા.
– મિત્તલ ખેતાણી (મો. 98242 21999)
