વૈશ્વિક સ્તરે, આપણે છેલ્લા કેટલાક વર્ષોથી જોઈ રહ્યા છીએ કે વિધાનસભા, કારોબારી અને ન્યાયતંત્ર વચ્ચે સંકલન બગડવાના અહેવાલો મળી રહ્યા છે. વિધાનસભા તેઓ કાયદા બનાવીને ન્યાયતંત્રની પાંખો કાપવામાં વ્યસ્ત છે, જેનું તાજેતરનું ઉદાહરણ ઇઝરાયલ, પાકિસ્તાન જેવા કેટલાક દેશો છે, જેમણે કાયદા પસાર કરીને ન્યાયતંત્રની પાંખો કાપી દીધી છે. ભારતમાં પણ ન્યાયિક નિમણૂક આયોગ બિલ સહિત ઘણા સૂચનો કરવામાં આવ્યા છે કે ન્યાયાધીશોની નિમણૂક કોલેજિયમ સિસ્ટમ દ્વારા ન થવી જોઈએ પરંતુ આ માટે કમિશન અથવા કાયદો બનાવીને ન્યાયાધીશોની નિમણૂક કરવી જોઈએ.પરંતુ ન્યાયતંત્ર કોઈ દખલગીરી ઇચ્છતું નથી. આજે આપણે આ વિષય પર ચર્ચા કરી રહ્યા છીએ કારણ કે ૧૭ એપ્રિલ ૨૦૨૫ ના રોજ માનનીય રાષ્ટ્રપતિ અને ૧૯ એપ્રિલ ૨૦૨૫ ના રોજ શાસક પક્ષના સાંસદે સુપ્રીમ કોર્ટના એક નિર્ણય પર ટિપ્પણી કરી હતી, જેના કારણે વિધાનસભા, કારોબારી અને ન્યાયતંત્રમાં હોબાળો મચી ગયો છે અને ઉપરોક્ત કલમો હેઠળ પરવાનગી/સંમતિ માટે તિરસ્કાર અરજીઓ દાખલ કરવામાં આવી છે. પરંતુ મારું માનવું છે કે સાંસદ સામે તિરસ્કારની કાર્યવાહીની શક્યતા ઓછી છે, કારણ કે સોલિસિટર જનરલ કે એટર્ની જનરલની સંમતિ લેવામાં આવશે નહીં. પરંતુ મારું માનવું છે કે આવી ટિપ્પણીઓ કોઈપણ સમર્થન શક્તિ વિના કરી શકાતી નથી.તેના બદલે, જો તે કોઈ નાનો કે સામાન્ય વ્યક્તિ હોત, તો તે ઘણા સમય પહેલા આચાર સંહિતાનો તિરસ્કાર હોત અને સજાની શક્યતા હોત. કારણ કે શું કોઈ વ્યૂહરચનાના ભાગ રૂપે બેકિંગ સપોર્ટ સાથે મોટા નિવેદનો આપવામાં આવે છે? જો તીર નિશાન પર ન વાગે તો સમર્થન અને વ્યક્તિગત નિવેદનની ધાર જાહેર થાય છે? અને અદાલતના તિરસ્કાર અધિનિયમ, ૧૯૭૧ ની કલમ ૧૫(૧)(સી) અને સુપ્રીમ કોર્ટ નિયમો, ૧૯૭૫ ના નિયમ ૩(સી) હેઠળ, તિરસ્કાર અંગે, એટર્ની/સોલિસિટર જનરલની સંમતિથી જ કાર્યવાહી શરૂ કરી શકાય છે. તેથી, આજે મીડિયામાં ઉપલબ્ધ માહિતીની મદદથી, આપણે આ લેખમાં ચર્ચા કરીશું, સુપ્રીમ કોર્ટ વિરુદ્ધ ટિપ્પણીઓથી હોબાળો મચી જાય છે, સાંસદ વિરુદ્ધ સુપ્રીમ કોર્ટ, તિરસ્કારની કાર્યવાહીની શક્યતા?
મિત્રો, જો આપણે સાંસદ સામે અવમાનનાની કાર્યવાહીની શક્યતા વિશે વાત કરીએ, તો સુપ્રીમ કોર્ટ અને CJI વિરુદ્ધ તેમના વિવાદાસ્પદ નિવેદન બદલ સાંસદ પર હવે અવમાનની તલવાર લટકી રહી છે. હવે તેમની સામે ફોજદારી અવમાનના બદલ કાર્યવાહી કરવાની માંગ ઉઠી છે. સુપ્રીમ કોર્ટના એક વકીલે એટર્ની જનરલને પત્ર લખીને અવમાનનાની કાર્યવાહી શરૂ કરવાની પરવાનગી માંગી છે. પત્રમાં કહેવામાં આવ્યું છે કે તેમની ટિપ્પણીઓ ‘ખૂબ જ અપમાનજનક અને ખતરનાક રીતે ઉશ્કેરણીજનક’ હતી, જે સુપ્રીમ કોર્ટની ગરિમા અને સ્વતંત્રતા પર હુમલો કરે છે. આ પત્ર કોર્ટના તિરસ્કાર કાયદાની કલમ 15(1)(b) અને સુપ્રીમ કોર્ટના તિરસ્કાર નિયમોના નિયમ 3(c) હેઠળ લખવામાં આવ્યો હતો. તેમણે આરોપ લગાવ્યો કે તેમણે વક્ફ બિલના સંદર્ભમાં સાંપ્રદાયિક રીતે ધ્રુવીકરણ કરનારા નિવેદનો આપ્યા હતા જેણે કોર્ટની નિષ્પક્ષતા પર પ્રશ્ન ઉઠાવ્યો હતો, જોકે, કાર્યવાહી શરૂ કરવા માટે એટર્ની જનરલની સંમતિ જરૂરી છે. સુપ્રીમ કોર્ટ અને ચીફજસ્ટિસ વિરુદ્ધ વિવાદાસ્પદ ટિપ્પણીઓએ રાજકીય વર્તુળોમાં હલચલ મચાવી દીધી છે ત્યારે આ પગલું ભરવામાં આવ્યું છે.૧૯ એપ્રિલના રોજ પોતાના નિવેદનમાં, સાંસદે સુપ્રીમ કોર્ટ પર ધાર્મિક યુદ્ધ ભડકાવવા અને અરાજકતા તરફ દોરી જવાનો આરોપ લગાવ્યો હતો. તેમણે X પર લખ્યું હતું કે,જો સુપ્રીમ કોર્ટ કાયદો બનાવવા જઈ રહી છે તો સંસદ ભવન બંધ કરી દેવું જોઈએ. બાદમાં, ANI સાથે વાત કરતા, તેમણે કહ્યું કે, આ દેશમાં ગૃહયુદ્ધ જેવી પરિસ્થિતિ માટે CJI જવાબદાર છે. સુપ્રીમ કોર્ટ ધાર્મિક યુદ્ધને ઉશ્કેરી રહી છે. તેમણે કોર્ટ પર ન્યાયિકઅતિરેકનો આરોપ લગાવ્યો અને કહ્યું કે બંધારણની કલમ 368 હેઠળ, ફક્ત સંસદને જ કાયદા બનાવવાનો અધિકાર છે, કોર્ટને નહીં.તેમણે કોર્ટના નિર્ણય સામે વાંધો ઉઠાવ્યો જેમાં રાષ્ટ્રપતિ અને રાજ્યપાલોને બિલો પર નિર્ણય લેવા માટે સમયમર્યાદા નક્કી કરવામાં આવી હતી. આ ઉપરાંત, તેમણે વક્ફ સુધારા બિલ 2025 પર કોર્ટમાં સુનાવણી દરમિયાન કેટલીક જોગવાઈઓ લાગુ ન કરવા માટે સરકાર દ્વારા આપવામાં આવેલી ખાતરી પર પણ પ્રશ્નો ઉઠાવ્યા. તેમના નિવેદનોથી ઉભા થયેલા વિવાદ બાદ, શાસક પક્ષના પ્રમુખે પક્ષને તેમના નિવેદનોથી દૂર રાખ્યો અને તેને તેમનો વ્યક્તિગત અભિપ્રાય ગણાવ્યો. ૧૯ એપ્રિલની રાત્રે તેમણે ઇન્સ્ટાગ્રામ પર લખ્યું, ‘નિશિકાંત દુબે અને દિનેશ શર્માના નિવેદનો વ્યક્તિગત છે. પાર્ટી તેમની સાથે સહમત નથી અને તેમને ટેકો પણ આપતી નથી. અમે આ નિવેદનોને સંપૂર્ણપણે નકારી કાઢીએ છીએ. નડ્ડાએ ઉમેર્યું કે ભાજપ ન્યાયતંત્રને લોકશાહીનો મજબૂત સ્તંભ માને છે અને તેનું સન્માન કરે છે. તેમણે બંને સાંસદોને ભવિષ્યમાં આવા નિવેદનો આપવા સામે ચેતવણી આપી હતી, પરંતુ નડ્ડાના નિવેદનથી વિવાદનો અંત આવ્યો નહીં. વિપક્ષે તેને ભાજપ દ્વારા ઉપરછલ્લી સ્પષ્ટતા ગણાવી. કોંગ્રેસના નેતા જયરામ રમેશે કહ્યું, ‘ભાજપ સુપ્રીમ કોર્ટને નબળી પાડવાનો પ્રયાસ કરી રહી છે.’ શું નડ્ડાએ દુબેને નોટિસ મોકલી હતી?
મિત્રો, જો આપણે અવમાનના સંમતિમાં એટર્ની/સોલિસિટર જનરલની ભૂમિકા વિશે વાત કરીએ, તો જો એટર્ની જનરલ અવમાનનાની કાર્યવાહી માટે પરવાનગી આપે છે તો તેમને કોર્ટમાં હાજર રહેવું પડી શકે છે. જોકે, અગાઉ પણ કપિલ સિબ્બલ અને પી. ચિદમ્બરમ જેવા કેસોમાં તિરસ્કારની માંગણી નકારી કાઢવામાં આવી છે, જેના કારણે તેની શક્યતા ઓછી લાગે છે. છતાં, સુપ્રીમ કોર્ટ સ્વતઃ સંજ્ઞાન લઈ શકે છે, જેમ કે વિપક્ષ માંગ કરી રહ્યો છે. દુબેનું નિવેદન એ મોટા મુકાબલાનો એક ભાગ છે જેમાં ઉપરાષ્ટ્રપતિ જગદીપ ધનખડે પણ સુપ્રીમ કોર્ટ દ્વારા કલમ ૧૪૨ ના ઉપયોગને “લોકશાહી શક્તિઓ સામે પરમાણુ મિસાઇલ” ગણાવ્યો હતો. આ દર્શાવે છે કે કેટલાક પક્ષના નેતાઓ કોર્ટના નિર્ણયોને ન્યાયિક ઓવરરીચ માને છે.તેમના નિવેદનોએ માત્ર સુપ્રીમ કોર્ટની ગરિમા પર પ્રશ્નો ઉભા કર્યા નથી પરંતુ પક્ષ માટે રાજકીય સંકટ પણ ઉભું કર્યું છે. સ્પીકરની સ્પષ્ટતા અને પક્ષના અંતર છતાં, આ વિવાદ પક્ષની છબીને નુકસાન પહોંચાડી શકે છે, ખાસ કરીને જ્યારે તે ન્યાયતંત્રનું સન્માન કરવાની વાત કરે છે. સુપ્રીમ કોર્ટમાં અવમાનનાની કાર્યવાહી માટે અરજી દાખલ કરતા પહેલા એટર્ની જનરલની સંમતિ ફરજિયાત પ્રક્રિયા છે.જેમાં એક ચોક્કસ સમુદાય સામે પક્ષપાતના આરોપો લગાવવામાં આવ્યા હતા, તનવીરે તેમના પત્રમાં જણાવ્યું હતું કે દુબે દ્વારા જાહેરમાં આપ વામાં આવેલા નિવેદનો ખૂબ જ નિંદનીય, ભ્રામક છે, તેમનો ઉદ્દેશ્ય સુપ્રીમ કોર્ટની ગરિમા અને સત્તાને નબળી પાડવાનો છે, પત્રમાં કહેવામાં આવ્યું છે કે દુબેની ટિપ્પણીઓ માત્ર તથ્યની દ્રષ્ટિએ ખોટી નથી, પરંતુ તેમનો ઉદ્દેશ્ય સુપ્રીમ કોર્ટની ગરિમા અને છબીને કલંકિત કરવાનો અને તેની પ્રતિષ્ઠાને બદનામ કરવાનો છે. આવા નિવેદનો આપીને, તેઓ ન્યાયતંત્રમાં જનતાનો વિશ્વાસ નષ્ટ કરવા માંગે છે; તેમનો વાસ્તવિક ઉદ્દેશ્ય ન્યાયિક નિષ્પક્ષતામાં સાંપ્રદાયિક અવિશ્વાસ ઉશ્કેરવાનો છે. આ બધા કૃત્યો સ્પષ્ટપણે કોર્ટના તિરસ્કાર અધિનિયમ, 1971 ની કલમ 2(c)(i) હેઠળ વ્યાખ્યાયિત ફોજદારી તિરસ્કારના અર્થમાં આવે છે. ‘આ નિવેદન ખતરનાક રીતે ઉશ્કેરણીજનક છે’ CJI વિરુદ્ધના નિવેદન પર, દુબેએ લખ્યું કે આ નિવેદન માત્ર અત્યંત અપમાનજનક જ નથી પણ ખતરનાક રીતે ઉશ્કેરણીજનક પણ છે. આમાં, બેદરકારી અને આવી પરિસ્થિતિને કારણે રાષ્ટ્રીય અશાંતિ થવાની સંભાવના માટે મુખ્ય ન્યાયાધીશને જવાબદાર ઠેરવવામાં આવ્યા છે.તેમના કૃત્ય દ્વારા દેશના સર્વોચ્ચ ન્યાયિક પદને કલંકિત કરવાનો પ્રયાસ કરવામાં આવ્યો છે.જનતામાં અવિશ્વાસ, ગુસ્સો અને અશાંતિની લાગણી ભડકાવવાનો પ્રયાસ કરવામાં આવ્યો છે. પત્રમાં જણાવાયું છે કે આવા પાયાવિહોણા આરોપો ન્યાયતંત્રની અખંડિતતા અને સ્વતંત્રતા પર ગંભીર હુમલો છે અને કોર્ટના તિરસ્કાર અધિનિયમ, 1971 હેઠળ તાત્કાલિક અને ઉદાહરણરૂપ કાનૂની તપાસને પાત્ર છે.
મિત્રો, જો આપણે કોર્ટના તિરસ્કારની કલમોને સમજવાની વાત કરીએ, તો કલમ 15 (1) (b) સ્પષ્ટ કરે છે કે જો કોઈ વ્યક્તિ સામે કોર્ટના તિરસ્કારની કાર્યવાહી ગૌણ અદાલતના નિર્દેશ પર શરૂ કરવામાં આવી હોય, તો વકીલ દ્વારા તે નિર્દેશની એક નકલ એટર્ની જનરલને પણ મોકલવામાં આવશે, જેમાં તેમને સાંસદ સામે કોર્ટના તિરસ્કારની ફોજદારી કાર્યવાહી માટે સંમતિ આપવા વિનંતી કરવામાં આવશે. કલમ ૧૫ (૧) (બી) એ કોર્ટના તિરસ્કાર અધિનિયમ, ૧૯૭૧નો એક મહત્વપૂર્ણ વિભાગ છે જે તિરસ્કારની કાર્યવાહી શરૂ કરવાની પ્રક્રિયાનો ઉલ્લેખ કરે છે. તે સુનિશ્ચિત કરે છે કે બધા પક્ષોને યોગ્ય રીતે જાણ કરવામાં આવે અને યોગ્ય પ્રક્રિયા મળે. કલમ 2(c)(i) ની સમજૂતી: આ કલમ જણાવે છે કે કોઈપણ પ્રકાશન અથવા કાર્ય, પછી ભલે તે શબ્દો, સંકેતો અથવા માધ્યમથી હોય, જે કોર્ટને બદનામ કરે છે, તેના દ્રશ્ય અથવા સત્તાને નીચું કરે છે, અથવા ન્યાયિક કાર્યવાહીમાં અવરોધ ઉભો કરે છે, અથવા ન્યાયના વહીવટમાં દખલ કરે છે, તે ફોજદારી અવમાનના ગણાશે. ઉદાહરણો: (૧) કોર્ટ કાર્યવાહી દરમિયાન હોબાળો મચાવવો અથવા સાક્ષીઓને ધમકાવવા. (૨) કોર્ટના આદેશનો અનાદર. (૩) કોર્ટ કાર્યવાહી વિશે ખોટી અથવા ગેરમાર્ગે દોરનારી માહિતી ફેલાવવી. સજા: ફોજદારી અવમાનનાની સજા છ મહિના સુધીની કેદ અને/અથવા બે હજાર રૂપિયા સુધીનો દંડ છે.
તો,જો આપણે ઉપરોક્ત વિધાનનો અભ્યાસ અને વિશ્લેષણ કરીએ, તો આપણને સુપ્રીમ કોર્ટ – સાંસદ વિરુદ્ધ સુપ્રીમ કોર્ટ – કોર્ટના તિરસ્કારના કેસની શક્યતા વિરુદ્ધ ટિપ્પણીઓ પરનો હોબાળો જોવા મળશે? શું બેંકિંગ સપોર્ટ સાથે મોટા નિવેદનો કોઈ વ્યૂહરચનાના ભાગ રૂપે આપવામાં આવે છે? જો તીર નિશાન પર ન વાગે, તો પછી વ્યક્તિગત નિવેદન આપીને બેંકિંગ ટાળવું? કોર્ટના તિરસ્કાર અધિનિયમ ૧૯૭૧ ની કલમ ૧૫(૧)(બી) અને સુપ્રીમ કોર્ટ ૧૯૭૫ ના નિયમ ૩(સી) હેઠળ, તિરસ્કાર અંગે, એટર્ની/સોલિસિટર જનરલની સંમતિથી જ કાર્યવાહી શરૂ કરવામાં આવશે.
કિશન સનમુખદાસ ભાવનાની ગોંડિયા મહારાષ્ટ્ર 9284141425
