Indian Air Defence System S-400ને લઈને હાલમાં ખૂબ જ વાહ-વાહી થઈ રહી છે. રશિયાની અલ્માઝ સેન્ટ્રલ ડિઝાઇન બ્યુરો દ્વારા આ Air Defence System બનાવવામાં આવી છે. દુનિયાભરમાં S-400ને સૌથી Advance Surface-to-Air Missile તરીકે ગણવામાં આવે છે. આ Air Defence System S-400 મેળવવા માટે ભારતને ખૂબ જ મુશ્કેલીનો સામનો કરવો પડ્યો હતો. ભારત આ Air Defence System S-400ને ખરીદી રહ્યું હોવાથી દુનિયાના ઘણાં દેશોએ એનો વિરોધ કર્યો હતો.
ભારતે 2018ની ઓક્ટોબરમાં રશિયા સાથે Air Defence System S-400ની ડીલ 5.4 બિલિયન અમેરિકન ડોલરમાં કરી હતી. આ કિંમતમાં રશિયા દ્વારા પાંચ Air Defence System S-400 આપવામાં આવ્યા હતા. પાકિસ્તાન અને ચીન તરફથી સતત ખતરો રહેતા, ભારતે તેની Air Defence વધુ મજબૂત કરવા માટે આ ડીલ કરી હતી. ભારતને ઘણી મુશ્કેલીઓ પડી હતી, છતાં ભારત આ Air Defence System S-400 ખરીદવા માટે ટસનું મસ નહોતું થયું. આ Air Defence System S-400ની પહેલી ડિલિવરી 2021ના મધ્ય બાદ કરવામાં આવી હતી. 2025ના અંત સુધીમાં આ તમામ ડિલિવરી મળી જવાની છે. ભારત પાસે હાલમાં ચાર Air Defence System S-400 છે અને પાંચમું બહુ જલદી આપવામાં આવશે એવી આશા છે.
ભારત Air Defence System S-400 ખરીદે, એ વિશે ઘણાં દેશોએ વાંધા ઉઠાવ્યા હતા, અને એમાં અમેરિકા સૌથી વધુ વાંધો ઉઠાવી રહ્યું હતું. Countering America’s Adversaries Through Sanctions Act હેઠળ, અમેરિકાએ ભારત પર ખૂબ જ દબાવ નાખ્યો હતો. અમેરિકા નહોતું ઇચ્છતું કે ભારત રશિયન મિલિટરી ઇક્વિપમેન્ટનો ઉપયોગ કરે. એ સમયે, અમેરિકાએ ભારતને Patriot અને THAAD સિસ્ટમ આપવા માટે કહ્યું હતું. અમેરિકાએ કહ્યું હતું કે, ભારત અને અમેરિકાની ડિફેન્સ સિસ્ટમ રશિયાના હાર્ડવેરથી કોમ્પ્રોમાઇઝ થઈ શકે છે. જોકે, ભારતે અમેરિકાના દબાવમાં નહોતું આવ્યું. એ સમયે, ભારતે સ્પષ્ટ કહી દીધું હતું કે, દુનિયાનો કોઈ પણ કાયદો તેને પોતાની ડિફેન્સ સિસ્ટમ વધુ મજબૂત કરવામાં અટકાવી નહીં શકે. જો કે, એ સમયે, ડિપ્લોમેટિક સંબંધોની મદદથી કોઈ પ્રતિબંધ લગાવવામાં નહોતા આવ્યા. Indo-Pacificમાં સ્થિરતા લાવવા માટે આ સિસ્ટમ ભારતને ખૂબ જ જરૂરી હતી, જે અમેરિકાએ પણ સમજ્યું હતું.
ભારત દ્વારા Air Defence System S-400ની મદદથી 50થી વધુ Amerikani drones અને પાકિસ્તાનના F-16 અને JF-17 ફાઇટર જેટ તોડી પાડવામાં મદદ મળી છે. ભારત Air Defence System S-400 અને આકાશ મિસાઇલની મદદથી પાકિસ્તાનના દરેક હવાઈ હુમલાને નિષ્ફળ બનાવી રહ્યું છે.
Air Defence System S-400માં મલ્ટી-લેયર એર ડિફેન્સ સિસ્ટમ છે. આ સિસ્ટમની મદદથી હવામાંના કોઈ પણ ખતરાને દૂર કરી શકાય છે. એમાં ફાઇટર જેટ, મિસાઇલ, ક્રૂઝ મિસાઇલ કે પછી ડ્રોન કેમ ન હોય. આ ડિફેન્સ સિસ્ટમ દરેકને પહોંચી વળે છે.
- આ સિસ્ટમમાં ચાર જાતની મિસાઇલનો સમાવેશ કરવામાં આવે છે. આ સિસ્ટમ દ્વારા લોન્ગ રેન્જની મિસાઇલ 400 કિમીની રેન્જ ધરાવે છે. મિડિયમ રેન્જની મિસાઇલ હોય તો 250 કિલોમીટરની રેન્જ અને શોર્ટ રેન્જ હોય તો 120 કિલોમીટરની રેન્જ ધરાવે છે. આ ત્રણ મિસાઇલ સાથે ક્લોઝ રેન્જની મિસાઇલ પણ આવે છે. આ મિસાઇલ 40 કિલોમીટરની અંદરના ટાર્ગેટને દૂર કરવા માટે સક્ષમ છે.
- આ સિસ્ટમમાં એડવાન્સ રડાર સિસ્ટમ છે. 92N6E ગ્રેવસ્ટોન ટ્રેકિંગ રડાર અને 96L6 ચીઝબોર્ડ એક્વિઝિશન રડારની મદદથી 360 ડિગ્રીનું પ્રોટેક્શન મળે છે. આ સિસ્ટમ 600 કિલોમીટર દૂરથી ટાર્ગેટને શોધી કાઢે છે.
- આ સિસ્ટમ એક સમયે 300 ટાર્ગેટને શોધી કાઢે છે અને 36 ટાર્ગેટનો એક સાથે ખાતમો કરી શકે છે.
- આ સિસ્ટમને દરેક સંજોગોમાં કામ કરી શકે એ રીતે બનાવવામાં આવી છે. ઇલેક્ટ્રોનિક સિગ્નલ માટે જેમર લગાવવામાં આવ્યા હોય તો પણ આ સિસ્ટમ એ તોડીને કામ કરી શકે છે.
- આ સિસ્ટમને ટ્રક પર લગાવવામાં આવી છે અને એ રોડ પર 60 કિલોમીટર પ્રતિ કલાકની ઝડપે અને ઓફ-રોડ 25 કિલોમીટર પ્રતિ કલાકની ઝડપે ચાલી શકે છે.
- આ Air Defence System S-400 જ્યારે ચાલી રહી હોય ત્યારે એને અટેક માટે તૈયાર કરવા માટે ફક્ત પાંચ મિનિટનો સમય લાગે છે. સ્ટેન્ડબાય મોડ પર હોય ત્યારે એ ફક્ત 35 સેકન્ડ્સમાં અટેક કરી શકે છે.
રશિયા દ્વારા Air Defence System S-400ને 1980ના દાયકામાં બનાવવાનું શરૂ કરવામાં આવ્યું હતું. આ સિસ્ટમનો પહેલી વાર ટેસ્ટ 1999માં કરવામાં આવ્યો હતો. રશિયા દ્વારા પહેલી વાર એને 2001માં ઉપયોગ કરવામાં આવ્યો હતો. જોકે ત્યાર બાદ એમાં જે સુધારા જરૂરી લાગે એ કરવામાં આવ્યાં અને 2007માં એનું પ્રોડક્શન શરૂ કરવામાં આવ્યું હતું. ત્યાર બાદથી રશિયા આર્મ ફોર્સ દ્વારા એનો ઉપયોગ કરવામાં આવે છે. રશિયાની સાથે અન્ય દેશો પાસે પણ આ Air Defence System S-400 છે જેમાં ભારતનો પણ સમાવેશ થાય છે.
