વૈશ્વિક સ્તરે આખું વિશ્વ આશ્ચર્યચકિત છે કે આવું કેવી રીતે થઈ શકે? કે 2025 માં 45 દિવસના મહાકુંભ દરમિયાન ઘાટોમાં પવિત્ર ડૂબકી લગાવીને લગભગ 70 કરોડ લોકો, જે ઘણા દેશોની સંયુક્ત વસ્તીની સમકક્ષ છે,સદાચારની પવિત્ર તાથી તરબોળ થશે. ડૂબકી મારનારા ભક્તોની સંખ્યા 70 કરોડને પાર થવાની સંભાવના છે, સૌથી મોટી વાત એ છે કે આ સ્નાન માત્ર આધ્યાત્મિક આસ્થા સાથે સંકળાયેલા લોકો જ નથી લઈ રહ્યા, પરંતુ ઘણા દેશોની પ્રતિષ્ઠિત શૈક્ષણિક સંસ્થાઓના વિદ્યાર્થીઓ અને પ્રોફેસરો આ સમગ્ર ઘટનાને વિવિધ ક્ષેત્રના વિષયો પર અલગ-અલગ એંગલથી રિસર્ચ કરવામાં લાગેલા છે.વિશ્વના સૌથી મોટા ધાર્મિક કાર્યક્રમ મહાકુંભ દરમિયાન, વિશ્વ અને દેશની 20 થી વધુ અગ્રણી શૈક્ષણિક સંસ્થાઓએ મહાકુંભને લગતા વિવિધ પાસાઓ પર અભ્યાસ કરવા માટે અહીં શિબિરો ગોઠવી છે જેમ કે હાર્વર્ડ, સ્ટેનફોર્ડ, લંડન સ્કૂલ ઓફ ઈકોનોમિક્સ, ક્યોટો યુનિવર્સિટી,એઈમ્સ આઈ આઈએમ અમદાવાદ, આઈઆઈએમ બેંગલુરુ આઈઆઈટી, જેઆઈઆઈટી, જેઆઈઆઈટી અને મેડ્રેસના વિદ્યાર્થીઓને સંશોધન માટે મોકલવામાં આવ્યા છે.કોણ રેખાંકિત કરવા જેવી બાબત છે. બીજી તરફ, ઘણી મોટી ઘટનાઓમાં કેટલીક ઘટનાઓ બનવાની સંભાવના છે, એટલે કે,વ્યવસ્થામાં કેટલીક ખામીઓ છે, જેમ કે દિલ્હી રેલ્વે સ્ટેશન પર નાસભાગ, આગ અને કેટલાક લોકોએ જીવ ગુમાવ્યો હતો, જે ખૂબ જ દુઃખની વાત છે, આ જ સંદર્ભમાં, અમારા ચોખાના શહેર ગોંદિયામાં, મારા પાડોશી અને તિવાગ્રાના નજીકના બે દિવસ પહેલા તિવાજરા નજીકના મિત્ર અને નૌકાજી પણ ગયા હતા , તેની પત્નીને ચક્કર આવતા હતા, તેણીને ચક્કર આવતા હતા શિબિરો દ્વારા તાત્કાલિક તબીબી સુવિધા પૂરી પાડવામાં આવી, કોઈ ફરિયાદ નથી, પરંતુ કુદરતના જન્મ-મરણના નિયમ મુજબ તેમનું અવસાન થયું, તે એક દુઃખદ ઘટના બની, પરંતુ જ્યારે મેં તેમની સાથે આ વિષય પર કોઈપણ સંભવિત પરિસ્થિતિ વિશે વાત કરી ત્યારે તેમણે સરકારી વહીવટ અને તંત્રના વખાણ કર્યા અને કહ્યું કે તેમને ત્યાંના સરકારી વહીવટી તંત્રનો સંપૂર્ણ સહયોગ મળ્યો, આ મૃત્યુ જીવન ચક્રનો એક ભાગ છે, કારણ કે તેમણે સમગ્ર વિશ્વને સ્વચ્છ અને સ્વચ્છ વહીવટી તંત્રને આશ્ચર્યચકિત કર્યું.હાર્વર્ડ, સ્ટેનફોર્ડ, આઈઆઈએમ, એઈમ્સ સહિતની લગભગ 20 સંસ્થાઓ સંશોધન કરી રહી છે, તેથી આજે આપણે મીડિયામાં ઉપલબ્ધ માહિતીની મદદથી આ લેખ દ્વારા ચર્ચા કરીશું, પ્રયાગરાજ મહાકુંભ 2025, વિશ્વનો સૌથી મોટો આધ્યાત્મિક ધાર્મિક સાંસ્કૃતિક કાર્યક્રમ, વૈશ્વિક સંશોધનનો વિષય છે.26 ફેબ્રુઆરી 2025ના રોજ મહાશિવરાત્રિના સ્નાન સાથે મહાકુંભનું સમાપન થશે, શ્રદ્ધાળુ ઓની સંખ્યા 70 કરોડને પાર થવાની સંભાવના છે.
મિત્રો, જો આપણે મહાકુંભ 2025 ના વિવિધ ક્ષેત્રો પરના સંશોધન વિશે વાત કરીએ, તો વિશ્વ અને દેશમાંથી બે ડઝનથી વધુ અગ્રણી શૈક્ષણિક સંસ્થાઓએ મહાકુંભ દરમિયાન પ્રયાગરાજમાં પડાવ નાખ્યો છે, જેથી વિશ્વના સૌથી મોટા ધાર્મિક મેળાવડા સાથે સંબંધિત વિવિધ પાસાઓનો અભ્યાસ કરી શકાય. હાર્વર્ડ, સ્ટેનફોર્ડ, લંડન સ્કૂલ ઓફ ઈકોનોમિક્સ, ક્યોટો યુનિવર્સિટી, એઈમ્સ, આઈઆઈએમ અમદાવાદ, આઈઆઈએમ બેંગ્લોર, આઈઆઈટી કાનપુરઆઈઆઈટી મદ્રાસ અને જેએનયુ એવી કેટલીક અગ્રણી સંસ્થાઓ છે જેણે પ્રોફેસરો, સંશોધન વિદ્વાનો અને વિદ્યાર્થીઓને પ્રયાગરાજમાં રહેવા મોકલ્યા છે.આ માહિતી વાજબી વિસ્તારમાં તૈનાત એક અધિકારી દ્વારા આપવામાં આવી છે, તેમણે જણાવ્યું હતું કે અમે પ્રથમ વખત આર્થિક પ્રભાવ, ભીડ વ્યવસ્થાપન, સામાજિક- સાંસ્કૃતિક અભિવ્યક્તિ, ખાદ્ય વિતરણ શૃંખલા, નૃવંશવિષયક હિસાબો દ્વારા માનવશાસ્ત્રીય અભ્યાસ, ગટર વ્યવસ્થાપન સહિત આઠ વિવિધ ક્ષેત્રો અને વિષયો પર સંશોધન કરીશું, જેને સરકાર દ્વારા આવરી લેવામાં આવ્યા છે.સૂત્રો એ જણાવ્યું હતું કે શહેરી વિકાસ વિભાગે વૈશ્વિક ભાગીદારી માટે કાર્યક્રમ ખોલતી વખતે વિગતવાર અભ્યાસ હાથ ધરવાનો વિચાર રજૂ કર્યો હતો.હાર્વર્ડ-એન્થ્રોપોલોજીકલ સ્ટડી અને ફૂડ ડિસ્ટ્રીબ્યુશન કેટેગરીમાં હાર્વર્ડ યુનિવર્સિટી સહભાગીઓ માટે ખોરાક અને પીવાના પાણી અને શહેરી માળખાકીય વ્યવસ્થાપન પર સંશોધન કરશે,અમદાવાદ યુનિવર્સિટી મહા કુંભનો માનવશાસ્ત્રીય અભ્યાસ કરશે અને લખનૌ યુનિવર્સિટી તીર્થયાત્રા અને પવિત્ર ભૂગોળ પર અભ્યાસ કરશે.IIM ઇન્દોર પર્યટન, મીડિયાની ભૂમિકા અને સોશિયલ મીડિયા મેનેજમેન્ટની શ્રેષ્ઠ પદ્ધતિઓ, મહાકુંભના સામાજિક-સાંસ્કૃતિક પ્રભાવ અને આર્થિક પરિણામો પર JNU અને મહાકુંભના દાર્શનિક અને રાષ્ટ્રીય એકીકરણના પાસાઓ પર દિલ્હી યુનિવર્સિટી સંશોધન કરશે.IIM મેનેજમેન્ટ અને પ્લાનિંગ પર, AIIMS હેલ્થ પર, IIM બેંગ્લોર અને અમદાવાદ કાર્યક્ષમ વ્યૂહાત્મક સંચાલન અને આયોજન અને શહેરી માળખાકીય વ્યવસ્થાપન પર અને લખનૌ યુનિવર્સિટી વ્યૂહાત્મક આયોજન અને કર્મચારીઓની કામગીરીનું વિશ્લેષણ કરશે.આરોગ્ય અને આપત્તિ વ્યવસ્થાપનમાં AIIMS કટોકટી તબીબી પ્રતિભાવ અને TB નાબૂદી અભિયાનની તકો અને પડકારોનું મૂલ્યાંકન કરવા સક્ષમ-નિક્ષય અભિયાન માટે આરોગ્ય પ્રણાલીની સજ્જતા પર ધ્યાન કેન્દ્રિત કરશે.આઈઆઈટી કાનપુર ડિજિટલ ટેક્નોલોજીના ઉપયોગ હેઠળ સોશિયલ મીડિયાની ભૂમિકા પર સંશોધન કરશે અને મહાકુંભના પર્યાવરણીય દસ્તાવેજીકરણ પર શહેરી માળખા અને પરિવહનનો પણ મુખ્ય ભાગ હશે. IIT મદ્રાસ પાણી અને કચરાના વ્યવસ્થાપનનું મૂલ્યાંકન કરશે અને સંસ્કૃતિ ફાઉન્ડેશન હૈદરાબાદ IIT મદ્રાસ, BHU અને MNNIT પરિવહન અને ટ્રાફિક મેનેજમેન્ટના પડકારોનું વિશ્લેષણ કરશે (બિલ એન્ડ મેલિન્ડા ગેટ્સ ફાઉન્ડેશન સાથે) મહા કુંભની આર્થિક અને સામાજિક અસરોનો અભ્યાસ કરશે. નેશનલ ઇન્સ્ટિટ્યૂટ ઑફ અર્બન અફેર્સ મહાકુંભ 2025ની આર્થિક અસરનું અસરકારક મૂલ્યાંકન કરશે.
મિત્રો, મહાકુંભ મેળાની વાત કરીએ તો મહાકુંભ મેળો શું છે?સમગ્ર ભારતમાં પવિત્ર નદીઓના કિનારે આવેલા ચાર શહેરોમાં દર ત્રણ વર્ષે કુંભ મેળો યોજાય છે. આ ચક્રમાં દર 12 વર્ષે એકવાર યોજાતા કુંભ મેળામાં મહા (મહાન) ઉપસર્ગ છે કારણ કે તે તેના સમયને કારણે વધુ શુભ માનવામાં આવે છે અને સૌથી વધુ ભીડને આકર્ષે છે. ધર્મપ્રેમી હિંદુઓ માને છે કે પવિત્ર નદીઓમાં ડૂબકી લગાવવાથી લોકોના પાપ ધોવાઇ જાય છે અને કુંભ મેળા દરમિયાન તે જીવન અને મૃત્યુના ચક્રમાંથી પણ મુક્ત થાય છે. કુંભ મેળાની ઉત્પત્તિ હિંદુ ધર્મગ્રંથ ઋગ્વેદમાં છે અને ‘કુંભ’ શબ્દ એ અમરત્વના અમૃતને સમાવતા ઘડાનો સંદર્ભ આપે છે, જે ‘સાગર મંથન’ અથવા કોસ્મિક મહાસાગરના મંથન નામની દૈવી ઘટના દરમિયાન દેખાયો હતો. આ અમૃત મેળવવા માટે 12 દિવસ સુધી યુદ્ધ ચાલ્યું, જે 12 માનવ વર્ષ જેટલું હતું – પ્રયાગરાજ, હરિદ્વાર, નાસિક અને ઉજ્જૈન, જે કુંભના સ્થળો બન્યા, વિવિધ હિંદુ સંપ્રદાયોના ભક્તો એક હોટલમાં અથવા અખાડામાં ભાગ લે છે.આ અદભૂત દૃશ્ય લાખો પ્રવાસીઓને આકર્ષે છે જેઓ માત્ર ધાર્મિક વિધિમાં ભાગ લેવા માટે જ નહીં પણ હજારો સંતો અને તપસ્વીઓને જોવા માટે પણ આવે છે, જેઓ ઘણીવાર તેમના પરંપરાગત ભગવા પોશાકમાં સજ્જ હોય છે અને શૂન્યની નજીકના તાપમાનમાં ડૂબકી મારતા હોય છે.
મિત્રો, કુંભના આયોજનની વાત કરીએ તો તેનું આયોજન કેવી રીતે થાય છે?તેના વિશાળ કદને જોતાં, મહા કુંભ મેળાનું આયોજન સત્તાવાળાઓ માટે એક વિશાળ કાર્ય છે, જે દર વખતે મોટું થઈ રહ્યું છે.સત્તાવાળાઓએ યાત્રાળુઓને સમાવવા માટે 150,000 તંબુ ગોઠવ્યા છે, જેની સંખ્યા ઘણા દેશોની વસ્તી કરતાં લગભગ ત્રણ ગણી થવાની ધારણા છે.
મિત્રો, સામાન્ય જનતાને શું લાગ્યું તેનું વર્ણન કરવાની વાત કરીએ તો મહાકુંભ – અફવા ફેલાવતા 34 સોશિયલ મીડિયા એકાઉન્ટ્સ પર એફઆઈઆર, મનસ્વી ભાડું વસૂલતા બાઇક-રિક્ષાચાલકો, પ્રયાગરાજ હજુ પણ ગંભીર ટ્રાફિક જામનું શહેર છે, મહાકુંભનો આજે 42મો દિવસ છે. મેળાને આડે હવે 3 દિવસ બાકી છે. છેલ્લા સપ્તાહના અંતે ભક્તોની ભીડ વધી છે. મેળા વિસ્તારના બહારના ભાગોમાં ભારે ટ્રાફિક જામ છે.યમુના નદી પર બનેલા પુલ તરફ જતો રસ્તો લગભગ 7 કલાક સુધી બંધ છે.પોલીસે 34 સોશિયલ મીડિયા એકાઉન્ટ્સ સામે એફઆઈઆર નોંધી છે જે 2022 માં બાંગ્લાદેશમાં બનેલી ટ્રેન આગની ઘટનાને મહાકુંભની ઘટના ગણાવીને અફવા ફેલાવી રહ્યા હતા.આ પછી શટલ બસ મેળા માટે રવાના થઈ હતી.બસમાં ઉભા રહીને આવવું પડ્યું. પ્રયાગરાજના તમામ 7 એન્ટ્રી પોઈન્ટ પર બહારથી આવતા વાહનોને અડધો કલાકનું અંતર કાપવામાં 4 કલાકનો સમય લાગ્યો છે.શહેરની બહાર પાર્કિંગમાં કાર પાર્ક કરવી પડી. અહીંથી સંગમનું અંતર 10 થી 12 કિમીનું છે.જો કે, તેમની સુવિધા માટે, વહીવટીતંત્ર શટલ બસો, ઈ-રિક્ષાઓ, ઓટો, હેન્ડકાર્ટને ચલાવવાની મંજૂરી આપી રહ્યું છે.હજારો બાઈકર્સ પણ મુસાફરોને લઈ જઈ રહ્યા છે. પરંતુ, તે તમામ મનસ્વી ભાડું વસૂલી રહ્યા છે.
મિત્રો, જો પ્રશાસન દ્વારા આપવામાં આવેલી માહિતી વિશે વાત કરીએ તો 2017માં યુનેસ્કો દ્વારા મહા કુંભ મેળાને અમૂર્ત સાંસ્કૃતિક વારસાનો દરજ્જો આપવામાં આવ્યો હતો. આ માનવતાનો સૌથી મોટો શાંતિપૂર્ણ મેળાવડો છે.આ ઇવેન્ટ ખગોળશાસ્ત્ર, જ્યોતિષ, આધ્યાત્મિકતા અને સામાજિક-સાંસ્કૃતિક પરંપરાઓનો પણ સંગમ છે, જે તેને પ્રયાગરાજમાં મહા કુંભ માટે એક અસ્થાયી શહેર બનાવવામાં આવી રહ્યું છે અને આ શહેર આધુનિક શહેરી આયોજન, માળખાકીય સુવિધાઓ અને વ્યવસ્થાપનનું ઉત્તમ ઉદાહરણ છે. એક અભૂતપૂર્વ પડકાર અને તક છે, જે હંમેશા સંસ્થાઓ માટે આકર્ષણ રહ્યું છે. કેન્દ્ર રહ્યું છે.આ ભવ્ય પ્રસંગ દર 12 વર્ષે ઉજવવામાં આવે છે જ્યારે સૂર્ય, ચંદ્ર અને ગુરુ ચોક્કસ અવકાશી સ્થિતિમાં ભેગા થાય છે.
તેથી, જો આપણે ઉપરોક્ત સંપૂર્ણ વિગતોનો અભ્યાસ કરીએ અને તેનું વિશ્લેષણ કરીએ, તો આપણને જોવા મળશે કે વિશ્વનો સૌથી મોટો આધ્યાત્મિક સાંસ્કૃતિક મેળાવડો પ્રયાગરાજ મહાકુંભ 2025 વૈશ્વિક સંશોધનનો વિષય બન્યો છે, મહાકુંભ મેળાવડો જોઈને સમગ્ર વિશ્વ આશ્ચર્યચકિત થઈ ગયું છે 26 ફેબ્રુઆરી 2025 ના રોજ મહાશિવરાત્રી. શ્રદ્ધાળુઓની સંખ્યા 70 કરોડને પાર થવાની સંભાવના છે.
-કમ્પાઈલર લેખક – ટેક્સ એક્સપર્ટ કોલમિસ્ટ સાહિત્યિક આંતરરાષ્ટ્રીય લેખક વિચારક કવિ સંગીત માધ્યમ સીએ (એટીસી) એડવોકેટ કિશન સનમુખદાસ ભાવનાનિન ગોંદિયા મહારાષ્ટ્ર 9284141425
