વૈશ્વિક સ્તરે, વિશ્વના દરેક દેશમાં, ખાસ કરીને ભારતમાં, કારણ કે તે વિશ્વનો સૌથી મોટો લોકશાહી દેશ પણ છે, કેન્દ્ર અને દરેક રાજ્ય સરકાર ત્રણ સ્તંભો, કારોબારી, વિધાનસભા અને ન્યાયતંત્ર હેઠળ કાર્ય કરે છે. જો આ ત્રણ સ્તંભો તેમની સેવામાં પ્રામાણિકતા અને કાર્યક્ષમતાની જવાબદારીને સંપૂર્ણપણે સમજે, તો ભારત ફરીથી સોનાની પક્ષી બનશે અને ભારતમાં સરકારો પર કમિશનના 20 ટકા, 40 ટકા, 50 ટકા આરોપો અને પ્રતિ-આરોપો મૂકવાનું બંધ થઈ જશે. ૧૯ એપ્રિલ ૨૦૨૫ ના રોજ પ્રિન્ટ અને ઇલેક્ટ્રોનિક મીડિયામાં, આપણે જોયું કે બિહારના ભૂતપૂર્વ નાયબ મુખ્યમંત્રીએ એક પ્રેસ કોન્ફરન્સમાં ૨૦ ટકા કમિશનનો મુદ્દો ઉઠાવ્યો, જેના જવાબમાં વિધાનસભાએ તેના કરતા બે પગલાં આગળ વધીને પ્રતિક્રિયા આપી. ગઈ વખતે મધ્યપ્રદેશ અને કર્ણાટકની ચૂંટણીમાં પણ ૪૦ ટકા અને ૫૦ ટકાનો ધમાલ મચી હતી, તેનો અર્થ એ થયો કે જો ૧૦૦ રૂપિયા ખર્ચ થઈ રહ્યા હોય, તો લગભગ ૫૦-૬૦ ટકા કામ થાય છે, જો સનદી કર્મચારી આ દિશામાં પ્રામાણિક અને જવાબદાર હશે, તો ૫૦ ટકાના સંપૂર્ણ નાબૂદી તરફ કામ થશે, આજે આપણે આ વિષય પર ચર્ચા કરી રહ્યા છીએ કારણ કે આજે ભ્રષ્ટાચાર સામે સચોટ નિર્ણય લેવાનો અને પ્રામાણિક સનદી કર્મચારીઓને પુરસ્કાર આપવાનો દિવસ છે, ૨૧ એપ્રિલ ૨૦૨૫ રાષ્ટ્રીય સિવિલ સેવા દિવસ છે, જેમાં IPS IAS A અને B શ્રેણીના કર્મચારીઓનો સમાવેશ થાય છે. આ દિવસે, આપણે ભ્રષ્ટાચારને તેના મૂળમાંથી નાબૂદ કરવાનો અને પ્રામાણિકતા અને પારદર્શિતા અપનાવવાનો સંકલ્પ લેવો જોઈએ. આપણા પીએમએ ભ્રષ્ટાચારને મૂળમાંથી નાબૂદ કરવા વિશે ઘણી વાર વાત કરી છે, જેમ આપણા ગૃહમંત્રીએ માઓવાદ અને નક્સલવાદને નાબૂદ કરવા માટે 31 માર્ચ 2026 ની સમયમર્યાદા આપી છે, તેવી જ રીતે આ વખતે 21 એપ્રિલ 2025 ના રોજ સિવિલ સર્વન્ટ ડે પર, ભ્રષ્ટાચારને મૂળમાંથી નાબૂદ કરવા માટે સમયમર્યાદા આપવાની જરૂર છે. ૨૧ એપ્રિલ ૨૦૨૫ ના રોજ પણ, માનનીય પ્રધાનમંત્રી આ દિવસે સવારે ૧૧ વાગ્યે સેવકોને સંબોધિત કરી રહ્યા છે. આ દિવસને સિવિલ સર્વિસીસ ડે તરીકે ઉજવવામાં આવી રહ્યો હોવાથી, આજે આપણે મીડિયામાં આપણી માહિતીની મદદથી લેખ દ્વારા ચર્ચા કરીશું, રાષ્ટ્રીય સિવિલ સર્વિસીસ ડે 21 એપ્રિલ 2025 એ જાહેર વહીવટમાં પ્રામાણિકતા, પ્રતિબદ્ધતા અને નિષ્પક્ષતાના મૂલ્યોને યાદ કરાવવા અને પ્રતિજ્ઞા લેવાનો દિવસ છે.
મિત્રો, જો આપણે 21 એપ્રિલ 2025 ના રોજ સિવિલ સર્વિસીસ ડે વિશે વાત કરીએ, તો રાષ્ટ્રીય સિવિલ સર્વિસીસ દિવસ વિશે (1) ભારતમાં, રાષ્ટ્રીય સિવિલ સર્વિસીસ દિવસ દર વર્ષે 21 એપ્રિલે સિવિલ સેવકો દ્વારા રાષ્ટ્રને આપવામાં આવતી અમૂલ્ય સેવાઓને માન આપવા માટે ઉજવવામાં આવે છે. (૨) આ તારીખ આપણને ૧૯૪૭માં દિલ્હીના મેટકાફ હાઉસ ખાતે સરદાર વલ્લભભાઈ પટેલ દ્વારા IAS ની પ્રથમ બેચને આપેલા પ્રખ્યાત સંબોધનની યાદ અપાવે છે. (૩) આ ભાષણમાં તેમણે સનદી કર્મચારીઓને ભારતની સ્ટીલ ફ્રેમ તરીકે વર્ણવ્યા, જે ગુણવત્તા રાષ્ટ્રને એક અને અખંડ રાખે છે. (૪) આ દિવસ સનદી કર્મચારીઓ માટે તેમની ફરજો પર ચિંતન કરવાનો દિવસ છે, જે જનતાની સેવા કરવાની તેમની જવાબદારીને નવીકરણ આપે છે. (૫) આ પ્રસંગે, જ્યારે શાસનમાં શ્રેષ્ઠતાનું સન્માન કરવામાં આવે છે, ત્યારે શાસનમાં નવીન અને અસરકારક કાર્ય માટે જાહેર વહીવટમાં શ્રેષ્ઠતા માટે પ્રધાનમંત્રી પુરસ્કારો પણ રજૂ કરવામાં આવે છે. (૬) આમ, રાષ્ટ્રીય સિવિલ સર્વિસીસ દિવસ માત્ર સિવિલ સેવકોને સલામ કરવાનો પ્રસંગ નથી, પરંતુ તે આપણને પ્રામાણિકતા, પ્રતિબદ્ધતા અને નિષ્પક્ષતાના મુખ્ય મૂલ્યોની યાદ અપાવે છે જે ભારતની સિવિલ સર્વિસીસની ભાવના બનાવે છે. રાષ્ટ્રીય નાગરિક સેવા દિવસની ઐતિહાસિક પૃષ્ઠભૂમિ (૧) ૨૧ એપ્રિલ રાષ્ટ્રીય નાગરિક સેવા દિવસની પ્રથમ વર્ષગાંઠ છે, અને તેની ઉત્પત્તિ ૧૯૪૭ થી થાય છે જ્યારે સરદાર વલ્લભભાઈ પટેલ ભારતના પ્રથમ ગૃહમંત્રી બન્યા અને નવી દિલ્હીના મેટકાફ હાઉસ ખાતે ભારતીય વહીવટી સેવા (IAS) અધિકારીઓના પ્રથમ કેડરની કાર્યક્ષમ રીતે નિમણૂક કરી. (૨) પટેલના પ્રેરણાદાયી ભાષણમાં સ્વતંત્રતા પછી દેશની એકતા, સ્થિરતા અને અસરકારક શાસન માટે સનદી કર્મચારીઓને જવાબદાર ગણાવ્યા હતા. (૩) સનદી કર્મચારીઓને ભારતનું “સ્ટીલ ફ્રેમ” કહેવામાં આવતું હતું, જે નવા સ્વતંત્ર રાષ્ટ્રના માળખાને મજબૂત બનાવવામાં સનદી સેવાની ભૂમિકા પર ભાર મૂકે છે. (૪) વહીવટી ઇતિહાસના ઇતિહાસમાં ભૂતકાળને સંપૂર્ણ મહત્વ આપવા માટે, ભારત સરકારે જાહેરાત કરી કે હવેથી અને 2006 થી, 21 એપ્રિલને રાષ્ટ્રીય નાગરિક સેવા દિવસ તરીકે ઓળખવામાં આવશે અને ઉજવવામાં આવશે. હકીકતમાં, ત્યારથી, આ પ્રસંગ દર વર્ષે દેશભરમાં સિવિલ સેવકો દ્વારા આપવામાં આવેલા યોગદાનને સ્વીકારવા માટે ઉજવવામાં આવે છે. (5) આમ, આ દિવસ તેમના યોગદાનને માન આપવા, શ્રેષ્ઠ પ્રથાઓ તરફ ધ્યાન દોરવા અને નાગરિકોને સેવા પહોંચાડવામાં શ્રેષ્ઠતા પ્રાપ્ત કરવા માટે પ્રેરિત કરવાનું એક પ્લેટફોર્મ બની ગયું છે.
મિત્રો, જો આપણે રાષ્ટ્રીય સિવિલ સર્વિસીસ દિવસના ઉદ્દેશ્યો વિશે વાત કરીએ, તો, (1) મુખ્યત્વે,રાષ્ટ્રીયસિવિલ સર્વિસીસ દિવસનો ઉદ્દેશ્ય સમગ્ર ભારતમાં સિવિલ સેવકોના પ્રદર્શન ધોરણોને ઓળખવાનો, પ્રોત્સાહિત કરવાનો અને તેમને ઉન્નત કરવાનો છે. (૨) સરકારી નીતિઓના અમલીકરણ અને યોગ્ય વહીવટ સુનિશ્ચિત કરવામાં મહત્વપૂર્ણ ભૂમિકા ભજવતા સનદી કર્મચારીઓના સન્માન માટે દર વર્ષે ૨૧ એપ્રિલે આ દિવસ ઉજવવામાં આવે છે; સિવિલ સેવકો સમર્પણ, પ્રામાણિકતા અને અથાક સેવા આપનારા લોકો છે. (૩) આ ઉજવણી પાછળની ભાવના સનદી કર્મચારીઓને જનતાની સેવામાં પ્રામાણિકતા,કાર્યક્ષમતાઅનેજવાબદારી અપનાવવા પ્રેરણા આપવાની છે. (૪) આ દિવસ સિવિલ સેવકોને તેમની જવાબદારીઓ અને અનુભવો પર ચિંતન કરવાની અને અન્યત્ર અપનાવવામાં આવેલી નવીન પ્રથાઓમાંથી શીખેલા પાઠનું આદાનપ્રદાન કરવાની તક પણ પૂરી પાડે છે. (૫) જાહેર વહીવટમાં ઉત્કૃષ્ટતા માટે પ્રધાનમંત્રી પુરસ્કારો આ ક્ષેત્રમાં ઉત્કૃષ્ટ સિદ્ધિઓને માન્યતા આપે છે અને અન્ય લોકોને સમાન સિદ્ધિઓ પ્રાપ્ત કરવા માટે પ્રેરણા આપે છે. (6) ધ્યાન કેન્દ્રિત કરવાનો બીજો ક્ષેત્ર એ છે કે બદલાતા રાષ્ટ્રની માંગણીઓનો જવાબ આપી શકે તેવા વહીવટની નાગરિક-પ્રતિભાવશીલ ભાવના માટે શાસનમાં નવીનતાઓને સતત સુધારવા અને પ્રોત્સાહન આપવું.
મિત્રો, જો આપણે રાષ્ટ્રમાં નાગરિક સેવાઓની ભૂમિકા અને પડકારો વિશે વાત કરીએ, તો રાષ્ટ્ર નિર્માણમાં નાગરિક સેવાઓની ભૂમિકા – (1) નાગરિક સેવાઓને રાષ્ટ્ર નિર્માણની ઇમારતનો મુગટ કહેવામાં આવે છે – રાષ્ટ્રીય વહીવટી વ્યવસ્થાની કરોડરજ્જુ. (૨) ભારતમાં, નાગરિક સેવકો આ વિશાળ દેશના વિશાળ વિસ્તારમાં સરકારી નીતિ અમલીકરણ અને કાયદો અને વ્યવસ્થાના સંદર્ભમાં જાહેર સેવાઓની જોગવાઈને લોકપ્રિય બનાવવાનું કાર્ય કરે છે. (૩) તેઓ સત્તા અને રાજકીય શાસનની સાતત્ય સુનિશ્ચિત કરવા તેમજ અસરકારક શાસન માટે રાજકીય ઉથલપાથલ વચ્ચે સ્થિરતા અને નિશ્ચિતતા લાવવા માટે જવાબદાર છે. (૪) તેઓ વિકાસ પ્રોજેક્ટ્સના આયોજન અને અમલીકરણ, સંસાધન વ્યવસ્થાપન અને પાયાના સ્તરે લોકોની જરૂરિયાતોનું ધ્યાન રાખવામાં સામેલ થઈ શકે છે. સિવિલ સેવકો વસ્તી અને સરકાર વચ્ચે વાતચીતનો માર્ગ પણ જાળવી રાખે છે જેથી કલ્યાણકારી યોજનાઓ તેમના હકદાર લાભાર્થીઓ સુધી પહોંચી શકે. (૫) તેથી, આપત્તિઓ અને આફતો દરમિયાન, તેઓ તમામ રાહત અને પુનર્વસન પ્રવૃત્તિઓ માટે અગ્રિમ પ્રતિભાવ આપનારા બને છે. (૬) ન્યાયીપણા, પ્રામાણિકતા અને આદર – પ્રતિબદ્ધતા નાગરિકસંસ્થાઓને શક્તિ આપે છે જે સુશાસન સુનિશ્ચિત કરે છે. (૭) આમ તેઓ રાષ્ટ્રના સામાજિક, આર્થિક અને રાજકીય વિકાસમાં ખૂબ જ મહત્વપૂર્ણ ભૂમિકા ભજવે છે. સિવિલ સેવકો દ્વારા સામનો કરવામાં આવતા પડકારો—(૧) ભારતમાં, દરેક જગ્યાએ, સિવિલ સેવકોને તેમની ફરજો નિભાવવામાં અવરોધોનો સામનો કરવો પડે છે, જે ઘણીવાર મુશ્કેલ અને જટિલ પરિસ્થિતિઓ દ્વારા વર્ગીકૃત થયેલ છે. નોકરશાહીની લાલ ફિતાશાહી સૌથી મોટા પડકારો છે કારણ કે તે નિર્ણય લેવાની પ્રક્રિયાને ધીમી પાડે છે, જેના કારણે અસરકારક સેવા વિતરણમાં અવરોધ આવે છે. રાજકીય દબાણ અને દખલગીરી એ અન્ય પડકારો છે જેનો સામનો નાગરિક કર્મચારીઓ ક્યારેક નિષ્પક્ષ અને સ્વતંત્ર રીતે કાર્ય કરવામાં અસમર્થ હોય છે. (૨) સિવિલ સેવકો વિવિધ પરિસ્થિતિઓમાં કામ કરે છે જેમ કે સંસાધનો અને માળખાગત સુવિધાઓનો અભાવ, ખાસ કરીને ગ્રામીણ અને દૂરના વિસ્તારોમાં. આવા સરકારી કર્મચારીઓ માટે વાસ્તવિકતા વધુ જટિલ બની શકે છે કારણ કે તેમને ખૂબ જ કાર્યક્ષમતા સાથે અમલમાં મૂકવાની નીતિઓ અને કાર્યક્રમોની શ્રેણી હોય છે. કાર્યભાર અને તણાવ એ મુખ્ય મુદ્દાઓ છે જેના હેઠળ નાગરિક કર્મચારીઓ કામ કરે છે કારણ કે તેમને વહીવટથી લઈને કટોકટી વ્યવસ્થાપન સુધીના અનેક કાર્યો સંભાળવા પડે છે. (3) વધુમાં, વધતી જતી જાહેર જાગૃતિ અને ટેકનોલોજીની સમાન પહોંચ સાથે, નાગરિકો અગાઉ જે વચન આપવામાં આવ્યું હતું તેના કરતાં વધુ અપેક્ષા રાખે છે – તેમની માંગણીઓ હવે પારદર્શિતા, જવાબદારી અને સેવા વિતરણની ગતિ સાથે સંબંધિત છે. આનાથી દબાણ પણ વધે છે કારણ કે વ્યક્તિએ વિકસિત થતી ટેકનોલોજી અને કૌશલ્યોના સંદર્ભમાં પોતાને અપડેટ કરતા રહેવું પડે છે. (૪) આ મુશ્કેલીઓ છતાં, સાચા સનદી કર્મચારીઓએ ખૂબ જ નિષ્ઠાપૂર્વક રાષ્ટ્રની સેવા કરવાનું ચાલુ રાખ્યું છે, ઘણીવાર જાહેર કલ્યાણ અને સુશાસનને પ્રોત્સાહન આપવા માટે તેમની ફરજની બહાર પણ જતા રહ્યા છે.
મિત્રો, જો આપણે સિવિલ સેવકોની પ્રતિબદ્ધતા વિશે વાત કરીએ, તો ભારતમાં સિવિલ સેવકોએ તેમની પ્રતિબદ્ધતા અને સેવા પૂરી પાડી છે, જેને 21 એપ્રિલના રોજ ઉજવાતા રાષ્ટ્રીય સિવિલ સર્વિસીઝ દિવસ પર યાદ કરવામાં આવે છે. આ દિવસ ૧૯૪૭માં પ્રથમ IAS અધિકારીઓના ઇન્ડક્શન કોર્સમાં સરદાર વલ્લભભાઈ પટેલ દ્વારા આપવામાં આવેલા પ્રેરણાદાયી ભાષણની યાદમાં ઉજવવામાં આવે છે, જ્યાં તેમણે તેમને કાર્યક્ષમ વહીવટ અને જાહેર સેવા દ્વારા શાસન અને રાષ્ટ્ર નિર્માણની કરોડરજ્જુ તરીકે કલ્પના કરી હતી. રાષ્ટ્રીય સિવિલ સર્વિસ દિવસ 2025 રાષ્ટ્રના વિકાસ અને પ્રગતિ પર સિવિલ સેવકોના પ્રભાવની યાદમાં ઉજવવામાં આવે છે. તે તેમના સમર્પણને સલામ કરે છે, શાસનમાં શ્રેષ્ઠતાને પ્રોત્સાહન આપે છે, અને પ્રામાણિકતા અને જવાબદારી પ્રત્યે પ્રતિબદ્ધતાને પ્રોત્સાહન આપે છે. આ દિવસ જાહેર સેવામાં ગૌરવને પ્રોત્સાહન આપે છે અને રાષ્ટ્રના વહીવટને મજબૂત બનાવે છે. આગળનો રસ્તો. રાષ્ટ્રીય સિવિલ સર્વિસ દિવસ 2025 નું ભવિષ્ય નવીનતા, પારદર્શિતા અને નાગરિક-કેન્દ્રિત શાસન પર આધારિત છે. તાલીમની તકોમાં વધારો, ICT ને એકીકૃત કરવા અને જવાબદારી સુનિશ્ચિત કરવાથી નાગરિક કર્મચારીઓ જનતાની સતત બદલાતી માંગણીઓ સાથે વધુ કાર્યક્ષમ રીતે અનુકૂલન સાધી શકશે અને પ્રતિભાવશીલ અને પ્રગતિશીલ વહીવટી પ્રણાલીના આધારસ્તંભ તરીકે તેમની સ્થિતિ મજબૂત બનાવશે.
તેથી જો આપણે ઉપરોક્ત વિગતોનો અભ્યાસ અને વિશ્લેષણ કરીએ, તો આપણને જાણવા મળશે કે રાષ્ટ્રીય નાગરિક સેવા દિવસ 21 એપ્રિલ 2025 એ જાહેર વહીવટમાં પ્રામાણિકતા, પ્રતિબદ્ધતા અને નિષ્પક્ષતાના મૂલ્યોને યાદ કરાવવાનો દિવસ છે. રાષ્ટ્રીય સિવિલ સર્વિસ દિવસ પર ભ્રષ્ટાચારને જડમૂળથી નાબૂદ કરવાની પ્રતિજ્ઞા લેવી સિવિલ સેવકો માટે મહત્વપૂર્ણ છે. જો સિવિલ સેવકો જનતા પ્રત્યેની તેમની સેવામાં પ્રામાણિકતા, કાર્યક્ષમતા અને જવાબદારીને સંપૂર્ણપણે સમજે, તો ભારત ફરીથી સોનાની પક્ષી બનશે.
-સંકલનકાર લેખક – કર નિષ્ણાત કટારલેખક સાહિત્યકાર આંતરરાષ્ટ્રીય લેખક વિચારક કવિ સંગીત માધ્યમ સીએ(એટીસી) એડવોકેટ કિશન સનમુખદાસ ભાવનાની ગોંડિયા મહારાષ્ટ્ર 9284141425
