વૈશ્વિક સ્તરે ભારતીય સભ્યતા, સંસ્કૃતિ, મૂલ્યો, ગૌરવ અને આધ્યાત્મિકતાની કોઈ જાગૃતિ નથી સૌથી મોટો દાતા કારણ કે ક્ષમા જેવું કોઈ દાન નથી, આ છે ભારતીય સંસ્કૃતિની વૈચારિક શક્તિ!
મિત્રો, જો આપણે માફી માંગવાના આપણા આજના વિષયની વાત કરીએ, તો ક્ષમાના સુવર્ણ નિયમની સાથે એક પાસું એ પણ છે કે જો આપણે ભૂલ કરીએ તો આપણે શાંતિથી આપણી ભૂલ સ્વીકારવી જોઈએ અને માફી માંગવી જોઈએ, કારણ કે તે હંમેશા યાદ રાખો માફી માંગવાથી સંબંધો હંમેશા મજબૂત બને છે અને બે વ્યક્તિઓ વચ્ચે ક્યારેય દુશ્મની નહીં થાય.માફ કરવાની કે માફી માંગવાની આદત દર્શાવે છે કે વ્યક્તિ તુચ્છ લાગણીઓને બદલે સંબંધોને વધુ મહત્વ આપે છે.
મિત્રો, જો મનુષ્યમાં ક્ષમાની ભાવનાની વાત કરીએ તો જે વ્યક્તિમાં ક્ષમાની ભાવના વિકસે છે તે વ્યક્તિ સમાજમાં આદરણીય ગણાય છે.કોઈને તેની ભૂલ માટે ક્ષમાઆપવી અને તેને આત્મ-ગુનામાંથી મુક્ત કરવી એ મહાન દાન છે.આપણી ભૂલ માટે કોઈની પાસે માફી માંગવી કેટલું સરળ છે અને જ્યારે તે વ્યક્તિ આપણને માફ કરે છે ત્યારે આપણને વધુ આનંદ મળે છે.જેની પાસે ક્ષમાનું શસ્ત્ર છે તેને દુષ્ટ લોકો કોઈ નુકસાન કરી શકતા નથી.જેમ ભૂસા વગરની આગ પૃથ્વી પર પડ્યા પછી ઓલવાઈ જાય છે.
મિત્રો, જો આપણે માફી માંગવાની પરિસ્થિતિ વિશે વાત કરીએ તો, જો આપણે ખરેખર ભૂલ કરી હોય તો આપણે ગંભીરતાથી માફી માંગવી જોઈએ.કોઈપણ સમજૂતી આપો, તે અમારી ભૂલથી વિચલિત થઈ ગયો છે અને અમારા કારણોને સમજવાની સ્થિતિમાં નથી. પહેલા તેને શાંત કરો અને તેને સામાન્ય સ્થિતિમાં લાવો.દિલથી માફી માંગવાથી પરિસ્થિતિ સામાન્ય થઈ જશે. એ પણ આપણી મહાનતા હશે કે જે વ્યક્તિ આપણા કારણે દુઃખી છે અને આપણે તેની ભૂલ સ્વીકારીને તેને સામાન્ય બનવામાં મદદ કરીએ છીએ.પછી નુકસાન અથવા અસુવિધા માટે વળતર માટે તાત્કાલિક પ્રયાસો કરો. નકામી દલીલોમાં સમય બગાડવાને બદલે તાત્કાલિક પગલાં લો.આ રીતે આપણે આપણી ખામીઓ છતાં માન અને વિશ્વાસ મેળવીશું.નહિંતર તમે હંમેશા લાગણીઓની ખોટી અભિવ્યક્તિ દ્વારા તણાવમાં રહેશો, જે તમને ઉકેલથી વધુને વધુ દૂર લઈ જશે.
મિત્રો, જો ક્ષમાની વાત કરીએ તો, નબળા વ્યક્તિ ક્યારેય માફ કરી શકતી નથી, ક્ષમા એ એક મજબૂત વ્યક્તિનો ગુણ છે.જે પહેલા માફી માંગે છે તે સૌથી બહાદુર છે અને જે પહેલા માફ કરે છે તે સૌથી મજબૂત છે.શાસ્ત્રોમાં કહેવાયું છે કે ક્ષમા એ બહાદુરનું આભૂષણ છે.બાણ ભટ્ટના હર્ષચરિતમાં ઉલ્લેખ છે કે ક્ષમા એ બધી તપસ્યાનું મૂળ છે.મહાભારતમાં કહેવાયું છે કે ક્ષમા એ અસમર્થ લોકોનો ગુણ છે અને શ્રી ગુરુ ગ્રંથ સાહેબ કહે છે – રોગ ક્ષમા કરનારને તકલીફ આપતો નથી, ન તો યમરાજ તેને ડરાવે છે.
મિત્રો, જો આપણે ક્ષમામાં ભાવનાત્મક મિશ્રણને કારણે નુકસાનની વાત કરીએ, તો ખાસ કરીને પારિવારિક વિવાદોમાં, આપણે જોઈએ છીએ કે પતિએ તેની પત્ની સાથે ઝઘડો કર્યો છે.તેમની વચ્ચે કોઈ સમસ્યા હોઈ શકે છે, જેના પર ધ્યાન આપવાની જરૂર છે.પત્નીનો મૂડ ખરાબ હોવાથી તે પોતાનો ગુસ્સો પુત્ર પર ઉતારશે. જ્યારે તેની માતાએ એક નજીવી બાબત પર તેના પુત્ર પર બૂમો પાડી, ત્યારે તે તેના મિત્રો સાથે લડ્યો અને આપણે આ વાર્તાને આપણે કલ્પના કરી શકીએ તેટલું વિસ્તૃત કરી શકીએ છીએજો લાગણીઓ સમસ્યાના સ્ત્રોત તરફ નિર્દેશિત કરવામાં આવે તો પણ, તે તેને ઉકેલવાને બદલે મોટી બનાવે છે.આ તે છે જ્યાં મોટી સમસ્યા રહે છે, કારણ કે કોઈ વ્યક્તિ માફી માંગવાને બદલે, આપણે ભાવનાત્મક વિસ્ફોટને કારણે માફી માંગવી પડી શકે છે.
મિત્રો, જો આપણે માફી માંગવામાં અફસોસની વાત કરીએ અને કહીએ કે આવી ભૂલ ફરી નહીં થાય, તો મને માફ કરશો, આ ત્રણ નાના શબ્દો વિના, માફી એ ખરેખર માફી નથી.તેનો ઉપયોગ કરવાથી અમને એ દર્શાવવાની મંજૂરી મળે છે કે ફરિયાદ કરવા માટે પ્રોત્સાહિત કરનાર સમસ્યા માટે અમને ખરેખર દિલગીર છે.આ શબ્દો સાથે માફી માંગવાથી આપણને એ બતાવવામાં મદદ મળે છે કે ભૂતકાળમાં જે બન્યું તેની જવાબદારી લેવા આપણે તૈયાર છીએ. અમે ખાતરી કરીશું કે તે ફરીથી ન થાય, હવે શું થયું છે તે સમજાવવું હંમેશા સારો વિચાર છે, ભવિષ્યમાં તેને ખામી મુક્ત રાખવા માટે અમે જે બધું બદલવાની યોજના બનાવીએ છીએ તેની રૂપરેખા બનાવીને તે સફળતાને આગળ ધપાવીશું.
મિત્રો, જો આપણે માફી માંગવાની વ્યવહારિકતા વિશે વાત કરીએ તો, જો આપણે ખોટા હોઈએ તો, આંશિક રીતે પણ, કોઈની માંગ કરતા પહેલા માફી માંગી લેવી વધુ સારું છે. માફી માંગવાથી એવી સમસ્યાઓ ઉકેલવામાં મદદ મળી શકે છે જેનું નિરાકરણ સરળ શબ્દો માટે ખૂબ મુશ્કેલ છે.ક્ષમાની ઇચ્છનીયતા સામેલ લોકોની સંસ્કૃતિ પર આધારિત છે.શરમજનક સંસ્કૃતિમાં, ઉચ્ચ દરજ્જાની વ્યક્તિ માટે બળજબરીથી માફી માંગવી એ ખૂબ જ મૂલ્યવાન વસ્તુ તરીકે જોવામાં આવે છે, કારણ કે માફી માંગનાર વ્યક્તિનું સામાજિક અપમાન એ એક મહત્વપૂર્ણ ક્રિયા તરીકે જોવામાં આવે છે જે અન્ય લોકો પાસેથી અપેક્ષા રાખવામાં આવે છે એક ધોરણ જે તમે જાતે અનુસરો છો.તે કહેવું ક્યારેય સરળ નથી, મને માફ કરશો.પરંતુ કેટલીકવાર, ભૂલ માટે માફી માંગવી એ તમારી પ્રતિષ્ઠાને બચાવવાનો એકમાત્ર રસ્તો છે.
મિત્રો, આપણે કંઈ ખોટું ન કર્યું હોય તો પણ માફી માંગવા માટેના ત્રણ સારા કારણો વિશે વાત કરીએ અને કોઈને પણ ખોટી રીતે દોષિત ઠેરવવાનું પસંદ નથી અને જે તેણે કર્યું ન હોય તે માટે માફી માંગવી નથી.જ્યારે આપણે કંઈ ખોટું કર્યું નથી અથવા વધુ ખરાબ, જ્યારે આપણે ખરેખર સાચા હોઈએ ત્યારે માફી માંગવાનો વિચાર આપણું લોહી ઉકળે છે.અમે ગુસ્સે થઈએ છીએ,રક્ષણાત્મક અથવા અન્ય લોકો પર પ્રહાર કરીએ છીએ,જેમાંથી કોઈ પણ પરિસ્થિતિને સુધારવામાં મદદ કરતું નથી તે યાદ રાખવું અગત્યનું છે કે માફી એ અપરાધની કબૂલાત નથી;આ જવાબદારી સ્વીકારવાની છે.જો આપણે કંઈ ખોટું કર્યું નથી, તો પણ માફી માંગવાના ત્રણ સારા કારણો છે (1) જે યોગ્ય છે તે મેળવવા પર સંબંધ પસંદ કરવો – જ્યારે કોઈ સંબંધમાં સમસ્યાઓ ઊભી થાય છે, ત્યારે તે દોષિત માનવીનું સ્વાભાવિક વલણ છે.જો બીજી વ્યક્તિ ખોટી હોય, તો આપણે સાચા હોવાનો સંતોષ માની શકીએ છીએ.સ્વ-ન્યાયના પૂલના ઊંડા અંતમાં ડૂબકી મારવી સરળ છે.અહંકાર-પૌષ્ટિકતા યોગ્ય હોવા પર સંબંધના સ્વાસ્થ્યને પ્રાથમિકતા આપવા માટે ભાવનાત્મક પરિપક્વતાની જરૂર છે.વર્તમાન પરિસ્થિતિની પીડા અને મુશ્કેલી માટે માફી માંગવી, ભલે તમે તેને કારણ ન આપ્યું હોય, તે દર્શાવે છે કે તમે સાચા હોવા કરતાં અન્ય વ્યક્તિને વધુ મહત્વ આપો છો (2) યુદ્ધ જીતવા માટે યુદ્ધ ગુમાવો- સંબંધોની વાત આવે ત્યારે તમારે લાંબા ગાળાના દૃષ્ટિકોણની જરૂર છે.ઘરે અને કામ પર આપણા સંબંધોમાં ઘણી લડાઈઓ થશે (દા.ત.,મતભેદ, તકરાર, વગેરે), અને જો આપણે દરેક કેસમાં પોતાને સાચો સાબિત કરવા માટે દાંત અને નખ લડીશું, તો આપણે બળીને મરી જઈશું. કેટલીકવાર યુદ્ધ હારી જવું અને તમે સાચા હો ત્યારે પણ માફી માગવી વધુ સારું છે, જેથી કરીને મોટી લડાઈ જીતી શકાય (ઉદાહરણ તરીકે, શાંતિ જાળવી રાખવી, પ્રોજેક્ટ પૂર્ણ કરવો વગેરે).એક નેતા તરીકે કેટલીકવાર, અમારે ટીમ માટે એક પગલું આગળ વધવું પડે છે.અમે અંગત રીતે દોષી ન હોઈ શકીએ, પરંતુ જો અમારી ટીમે ભૂલ કરી હોય, તો અમારે તેમના વતી દોષ લેવો જોઈએ. નબળા નેતાઓ ઘણીવાર તેમની ટીમોને નુકસાન પહોંચાડે છે જ્યારે તેઓ ભૂલો કરે છે.નેતા પોતાની જાતને કોઈપણ જવાબદારીમાંથી મુક્ત કરશે અને ટીમને બેદરકારીથી કામ કરવા બદલ દોષી ઠેરવશે.જો કે, શ્રેષ્ઠ નેતાઓ તેમની ટીમ દ્વારા કરવામાં આવેલી ભૂલો માટે માફી માંગે છે અને તેમના માટે જે પણ દોષ આવે છે તે સ્વીકારે છે, મોટી જીત મેળવવા માટે નાની લડાઈ હારી જવા માટે અથવા તેમની ટીમ માટે જ્યારે તમને જરૂર હોય ત્યારે માફી માંગવી તે ઠીક છે – ભલે તમે કંઈ ખોટું ન કર્યું હોય.
ક્ષમા એ એક મહાન ભેટ છે
ક્ષમા સમાન કોઈ ભેટ નથી
ભૂલો કરવી એ માનવીય વિકૃતિ છે
ક્ષમા એ દૈવી ગુણ છે
માફ કરશો નસીબદાર
અહંકાર કમનસીબ છે.
તેથી, જો આપણે ઉપરોક્ત સમગ્ર વર્ણનનો અભ્યાસ અને વિશ્લેષણ કરીશું, તો આપણને જાણવા મળશે કે માફ કરશો ભાઈ, મારાથી ભૂલ થઈ છે. ભૂલ થાય ત્યારે માફી માંગવી એ દરેક સમસ્યાનો તાર્કિક ઉકેલ છે. જો આપણે ખરેખર કોઈ ભૂલ કરી હોય, તો તે આપણા માટે ઉમદા હશે કે આપણે નિષ્ઠાપૂર્વક માફી માંગીએ અને આપણી ખામીઓ હોવા છતાં, આપણે માન અને વિશ્વાસ મેળવીશું.
કિશન સનમુખદાસ ભાવનાનિન ગોંદિયા મહારાષ્ટ્ર 9284141425
