વૈશ્વિક સ્તરે, વિશ્વના દરેક દેશના રસિકો માટે વાઇનની તુલના ટોનિક તરીકે કરવામાં આવે છે. ઘણા ખુશ પ્રસંગોએ વાઇન મિજબાનીઓ જોઈ શકાય છે. મેં મારા ગ્રાઉન્ડ રિપોર્ટિંગમાં જોયું છે કે નામમાત્ર પરવાનગી છે પરંતુ નિયમો, નિયમનો અને કાયદાઓનું ઉલ્લંઘન જવાબદાર લોકોના નાક નીચે જ થાય છે. સીલબંધ પરબિડીયું હોઠ પર ટેપ અને આંખો પર પટ્ટીનું કામ કરે છે. આ એક ઉચ્ચ પ્રોફાઇલ સમિતિનું ઉદાહરણ છે. તેવી જ રીતે, નીચલા સ્તરે, મધ્યમ વર્ગ, ગરીબ વર્ગ અને મજૂર વર્ગ દારૂના ભંડારો, મોહલ્લા ચોકમાં બીજા દરજ્જાના કહેવાતા નકલી ઇથેનોલનો ઉપયોગ કરીને બનાવેલા દારૂનું સેવન કરે છે. અહીં પણ, આ જવાબદાર લોકોના હોઠ પરબિડીયું ટેપથી ઢંકાયેલા છે અને તેમની આંખો પર પટ્ટી બાંધેલી છે. પરિણામે, પંજાબમાં બટાલા, તરનતારન, સંગરુર જેવી ઘટનાઓ અને ભારતના ઘણા રાજ્યોમાં ઘણા કિસ્સાઓ બનતા રહે છે જેની ચર્ચા આપણે નીચેના ફકરામાં કરીશું. આજે આપણે આ વિષય પર ચર્ચા કરી રહ્યા છીએ કારણ કે ૧૩ મે ૨૦૨૫ ના રોજ, મારી જાણકારી મુજબ, મધ્યરાત્રિ ૧૨ વાગ્યા સુધીમાં, પંજાબના અમૃતસર નજીકના મજીઠા ગામમાં ઝેરી દારૂ પીવાથી ૨૧ લોકોના મોતના સમાચાર મીડિયામાં આવ્યા હતા. મુખ્યમંત્રી સાહેબે મૃતકોના પરિવારજનોને 10 લાખ રૂપિયાના વળતરની જાહેરાત કરી છે અને ઘટના સાથે સંકળાયેલા 10 આરોપીઓની ધરપકડ કરીને જેલમાં મોકલી દેવામાં આવ્યા છે. ભારતીય દંડ સંહિતાની કલમ 103 (હત્યા) અને 105 (હત્યા ન ગણાતી ગુનાહિત હત્યા) તેમજ એક્સાઇઝ એક્ટ અને અનુસૂચિત જાતિ અને અનુસૂચિત જનજાતિ (અત્યાચાર નિવારણ) એક્ટ સંબંધિત કલમો લાદવામાં આવી છે. પરંતુ એક વકીલ તરીકે, મેં જોયું છે કે જ્યાં સુધી ઝેરી દારૂથી અસરગ્રસ્ત લોકોના પરિવારના સભ્યો માટે વળતરની જાહેરાત, આરોપીઓની ધરપકડ, જામીન, નીચલી અદાલતથી ઉચ્ચ અદાલત સુધીની પ્રક્રિયા ચાલુ રહેશે, ત્યાં સુધીમાં પીડિત પરિવારનું જીવન સમાપ્ત થઈ જશે? ભારતને નકલી દારૂ રોકવા માટે ઓપરેશન સિંદૂર-૨ ની ખૂબ જ જરૂર છે, અને બધા રાજ્યોમાં એક સામાન્ય વાત એ છે કે નકલી દારૂમાં સંડોવાયેલા પરિવારના સભ્યો માટે વળતરની જાહેરાત, આરોપીઓની ધરપકડ, જામીન, કાનૂની પ્રક્રિયા નીચેથી ઉપરની કોર્ટ સુધી વર્ષો સુધી ચાલે છે, ત્યાં સુધીમાં પીડિતના પરિવારના સભ્યોનું જીવન કદાચ સમાપ્ત થઈ જાય? તેથી, આજે આપણે મીડિયામાં ઉપલબ્ધ માહિતીની મદદથી આ લેખ દ્વારા ચર્ચા કરીશું કે ભારતમાં ઝેરી દારૂનો નરસંહાર ક્યાં સુધી ચાલુ રહેશે? મૃતકોના ઘર નાશ પામ્યા પછી શોકસ્થળોમાં ફેરવાઈ રહ્યા છે, સરકાર ક્યારે જાગશે? કૃપા કરીને નોંધ લો કે આ લેખમાં આપેલી માહિતી ઇલેક્ટ્રોનિક મીડિયામાંથી લેવામાં આવી હોવાથી તેની ચોકસાઈનો કોઈ પુરાવો નથી.
મિત્રો, જો આપણે ૧૩ મે ૨૦૨૫ ના રોજ ઝેરી દારૂ પીવાની ઘટનાની વાત કરીએ, તો અમૃતસર: પંજાબના અમૃતસર જિલ્લાના મજીઠા બ્લોકમાં ઝેરી દારૂ પીવાથી ૨૧ લોકોના મોત થયા છે, જેના કારણે વિસ્તારમાં શોકનો માહોલ છે, આ ઘટના બ્લોકના ભંગાલી કલાન, થરીવાલ, સંઘા અને મરારી કલાન જેવા ગામોમાં બની હતી. જિલ્લા વહીવટીતંત્રે આશંકા વ્યક્ત કરી છે કે મૃત્યુઆંક વધી શકે છે. પંજાબ સરકારના પ્રવક્તાએ જણાવ્યું હતું કે આ કેસમાં બે એફઆઈઆર નોંધવામાં આવી છે અને 10 આરોપીઓની ધરપકડ કરવામાં આવી છે, ચાર આરોપીઓની પણ ધરપકડ કરવામાં આવી છે જેઓ સપ્લાયર્સ પાસેથી દારૂ ખરીદીને ગામડાઓમાં વેચી રહ્યા હતા, આ ઘટના અંગે, પંજાબ પોલીસના મહાનિર્દેશક (ડીજીપી) એ સોશિયલ મીડિયા પ્લેટફોર્મ ‘એક્સ’ પર જણાવ્યું હતું કે, કમનસીબ ઘટનામાં નકલી દારૂના કારણે થયેલા દુ:ખદ મૃત્યુ પછી, પંજાબ પોલીસે તાત્કાલિક કાર્યવાહી કરી, જેમાં મુખ્ય સૂત્રધાર અને ઘણા સ્થાનિક વિક્રેતાઓનો સમાવેશ થાય છે, ઓનલાઇન ખરીદેલા મિથેનોલનો ઉપયોગ નકલી દારૂ બનાવવા માટે કરવામાં આવતો હતો. સમગ્ર મામલાની તપાસ ચાલી રહી છે જેથી આ ઘટનાની મોડસ ઓપરેન્ડી જાણી શકાય અને તમામ ગુનેગારોને ન્યાય મળે.
મિત્રો, જો આપણે ભારતમાં ઝેરી દારૂના કહેર વિશે વાત કરીએ, તો 2014 થી 2022 સુધી કયા વર્ષમાં કેટલા મૃત્યુ થયા? (૧) ૨૦૧૪: ગેરકાયદેસર દારૂના સેવનથી ૧,૬૯૯ મૃત્યુ થયા. (૨) ૨૦૧૫: ૧,૬૨૪ ઘટનાઓમાં ૧,૫૨૨ લોકોનાં મોત થયાં. મહારાષ્ટ્ર (278), પુડુચેરી (149) અને મધ્યપ્રદેશ (246) માં સૌથી વધુ મૃત્યુ નોંધાયા છે. (૩) ૨૦૧૬: ૧,૦૭૩ ઘટનાઓમાં ૧,૦૫૪ મૃત્યુ નોંધાયા હતા. મધ્યપ્રદેશ (૧૮૪) અને હરિયાણા (૧૬૯) માં સૌથી વધુ મૃત્યુ થયા. (૪) ૨૦૧૭: ૧,૪૯૭ ઘટનાઓમાં ૧,૫૧૦ લોકોના મોત. કર્ણાટક (256), મધ્યપ્રદેશ (216) અને આંધ્રપ્રદેશ (183) માં પરિસ્થિતિ ગંભીર રહી. (૫) ૨૦૧૮: ૧,૩૪૬ ઘટનાઓમાં ૧,૩૬૫ લોકોના મોત થયા, જેમાં મધ્યપ્રદેશ (૪૧૦) અને કર્ણાટક (૨૧૮) સૌથી વધુ કેસ નોંધાયા. (૬) ૨૦૧૯: ૧,૧૪૧ ઘટનાઓમાં ૧,૨૯૬ લોકોના મોત. મધ્યપ્રદેશ (૪૧૦) અને કર્ણાટક (૨૬૮) માં પરિસ્થિતિ ચિંતાજનક રહી. (૭) ૨૦૨૦: ૯૩૧ ઘટનાઓમાં ૯૪૭ લોકોના મોત થયા. મધ્યપ્રદેશ (214) અને ઝારખંડ (139) માં સૌથી વધુ મૃત્યુ નોંધાયા છે. (૮) ૨૦૨૧: ૭૦૮ ઘટનાઓમાં ૭૮૨ લોકોના મોત. ઉત્તર પ્રદેશ (૧૩૭) અને પંજાબ (૧૨૭) માં સૌથી વધુ કેસ નોંધાયા. (૯) ૨૦૨૨: ૫૦૭ ઘટનાઓમાં ૬૧૭ લોકોના મોત. બિહાર (૧૩૪) અને કર્ણાટક (૯૮) માં ગેરકાયદેસર દારૂનો ખતરો ચાલુ રહ્યો.
મિત્રો, જો આપણે મજીઠા કેસમાં લાદવામાં આવેલી ભારતીય દંડ સંહિતાની કલમોને સમજવાની વાત કરીએ, તો ભારતીય દંડ સંહિતા (BNS) ની કલમ 103 હત્યા માટે સજાની જોગવાઈ કરે છે, જ્યારે કલમ 105 હત્યા ન ગણાતા ગુનાહિત હત્યા માટે સજાની જોગવાઈ કરે છે. કલમ ૧૦૩ મુજબ, જો કોઈ વ્યક્તિ હત્યા કરે છે, તો તેને મૃત્યુદંડ અથવા આજીવન કેદ અને દંડની સજા થઈ શકે છે. કલમ ૧૦૫ મુજબ, જો કોઈ વ્યક્તિ ખૂન ન ગણાતી ગેરકાનૂની હત્યા કરે છે, તો તેને આજીવન કેદ અથવા ૫ થી ૧૦ વર્ષની કેદ અને દંડની સજા થઈ શકે છે. કલમ ૧૦૩: ખૂન માટે સજા (૧) જો કોઈ વ્યક્તિ ખૂન કરે છે, તો તેને મૃત્યુદંડ અથવા આજીવન કેદની સજા થશે અને દંડને પણ પાત્ર થશે. (૨) જો પાંચ કે તેથી વધુ વ્યક્તિઓનું જૂથ જાતિ, જાતિ અથવા સમુદાય, લિંગ, જન્મ સ્થળ, ભાષા, વ્યક્તિગત માન્યતા અથવા અન્ય કોઈપણ સમાન આધાર પર હત્યા કરે છે, તો આવા જૂથના દરેક સભ્યને મૃત્યુદંડ અથવા આજીવન કેદની સજા થશે અને દંડને પણ પાત્ર થશે.
મિત્રો, જો આપણે ગેરકાયદેસર દારૂ બનાવવા વિશે સમજવાની વાત કરીએ, તો ગેરકાયદેસર દારૂ કેવી રીતે બનાવવામાં આવે છે? ગોળ, પાણી અને યુરિયાનો ઉપયોગ મુખ્યત્વે કાચો દારૂ બનાવવા માટે થાય છે, તેમાં ઘણા ખતરનાક રસાયણો પણ ઉમેરવામાં આવે છે, ગોળને સડવા માટે ઓક્સીટોસિનનો ઉપયોગ કરવામાં આવે છે, વધુ નશો લાવવા માટે એમોનિયમ ક્લોરાઇડ અને યુરિયા પણ ઉમેરવામાં આવે છે, આ બધી વસ્તુઓ માનવ શરીર માટે અત્યંત હાનિકારક છે. જ્યારે યુરિયા, ઓક્સીટોસિન, ગોળ અને પાણી ભેળવીને આથો બનાવવામાં આવે છે, ત્યારે ઇથિલ આલ્કોહોલને બદલે મિથાઇલ આલ્કોહોલ બને છે, મિથાઇલ આલ્કોહોલ બનવાનું એક કારણ દારૂ બનાવવાની પ્રક્રિયા દરમિયાન તાપમાનનું યોગ્ય ધ્યાન ન રાખવું પણ છે, આ મિથાઇલ આલ્કોહોલને કારણે દારૂ ઝેરી બની જાય છે, તેને પીવાથી મૃત્યુ થાય છે – નિષ્ણાતોના મતે, મિથાઇલ આલ્કોહોલ શરીરમાં જાય છે અને ફોર્માલ્ડીહાઇડ (ફોર્મિક એસિડ) બનાવે છે, તે એક એવું ઝેર છે જે દૃષ્ટિ છીનવી શકે છે અથવા મૃત્યુનું કારણ બની શકે છે, તે પીનારાના મગજ માટે પણ અત્યંત હાનિકારક છે, જો દારૂમાં મિથાઇલ આલ્કોહોલનું પ્રમાણ 90 ટકાથી વધુ હોય, તો તે ઝેરી બની જાય છે, આટલી માત્રામાં મિથાઇલ આલ્કોહોલનું સેવન નર્વસ બ્રેકડાઉનનું કારણ બને છે. ૧૩ મેના રોજ બટાલા દારૂ કૌભાંડની પોલીસ તપાસમાં જાણવા મળ્યું હતું કે નકલી દારૂ બનાવવા માટે વપરાતું મિથેનોલ જથ્થાબંધ ઓનલાઈન ખરીદવામાં આવ્યું હતું. મિથેનોલ એક હલકું, રંગહીન કાર્બનિક રાસાયણિક સંયોજન છે જે ઘણીવાર ઇથેનોલના સસ્તા વિકલ્પ તરીકે આલ્કોહોલિક પીણાંમાં ગેરકાયદેસર રીતે ઉમેરવામાં આવે છે.
મિત્રો, જો આપણે દારૂ પરના દેશવ્યાપી પ્રતિબંધને સમજવાની વાત કરીએ, તો દારૂ પરના દેશવ્યાપી પ્રતિબંધ વિશે શું? શું આ સૈદ્ધાંતિક રીતે શક્ય છે? જો આવું હોય, તો કેન્દ્ર સરકાર પ્રતિબંધ કેવી રીતે લાગુ કરી શકે? સારું, બંધારણ કેન્દ્રને દારૂનું નિયમન કરવાની મંજૂરી આપતું નથી, તેથી (કેન્દ્ર) સરકારે બે-પગલાની પ્રક્રિયાને અનુસરવાની જરૂર પડશે. તાત્કાલિક પગલું એ હશે કે બંધારણમાં સુધારો કરવામાં આવે અને દારૂને રાજ્ય યાદીમાંથી કેન્દ્રશાસિત યાદીમાં ખસેડવામાં આવે. આવા સુધારા માટે દરેક ગૃહમાં એક બિલ પસાર થવું જરૂરી રહેશે, જેને તે ગૃહના બહુમતી સભ્યો દ્વારા મંજૂર કરવામાં આવે, જેમાં હાજર અને મતદાન કરનારા ઓછામાં ઓછા 2/3 સભ્યોનો સમાવેશ થાય. આ સુધારો રાજ્યની સત્તાઓને અસર કરે છે તે જોતાં, બિલને ઓછામાં ઓછા 15 રાજ્યો (કુલ 29 રાજ્યોમાંથી અડધાથી ઓછા નહીં) ની રાજ્ય વિધાનસભાઓ દ્વારા પણ બહાલી આપવી આવશ્યક છે. શું આજે આ શક્ય છે? જવાબ સ્પષ્ટપણે હા છે. ભાજપ પાસે લોકસભામાં બહુમતી છે અને 15 રાજ્યોમાં તેમની સરકાર છે. રાજ્યસભામાં તેની પાસે હજુ સુધી જરૂરી સંખ્યા નથી, પરંતુ દારૂબંધી જેવા મુદ્દા પર સમર્થકોનું એક જૂથ બનાવી શકાય છે. તો જો તે તે કરવાનું નક્કી કરે, તો મને લાગે છે કે તે તે કરી શકે છે. (એ અલગ વાત છે કે ઉત્તર પ્રદેશ સહિત કોઈપણ ભાજપ શાસિત રાજ્ય, જ્યાં મુખ્યમંત્રી છે, તેણે દારૂની ઉપલબ્ધતા ઘટાડવાનો પ્રયાસ કર્યો નથી). દારૂને યુનિયન લિસ્ટમાં ખસેડ્યા પછી, સરકાર રાતોરાત દારૂ પર પ્રતિબંધ મૂકવાનો એક્ઝિક્યુટિવ ઓર્ડર જારી કરી શકે છે. જોકે, દારૂને યુનિયન લિસ્ટમાં ખસેડવાની પ્રક્રિયા સરળ નહીં હોય; હકીકતમાં, તે અશક્ય છે કે તેઓ ક્યારેય તે પૂર્ણ કરશે. કારણ કે રાજ્યો ચોક્કસપણે દારૂ પર કર લગાવવાના તેમના અધિકારને છોડવામાં અનિચ્છા રાખશે, જેમ કે પેટ્રોલ અને ડીઝલ પર GST લાવવો, કારણ કે તે તેમના પોતાના કર આવકના 25-30 ટકા હિસ્સો ધરાવે છે, અને ચૂંટણી અને અન્ય પક્ષની પ્રવૃત્તિઓ માટે રોકડ ભંડોળનો એક સરળ સ્ત્રોત છે. દારૂના નિયમનને યુનિયન લિસ્ટમાં લાવવાના સુધારાને રાજ્યો તરફથી લગભગ ચોક્કસપણે કાનૂની પડકારનો સામનો કરવો પડશે, જે ખૂબ જ ઝડપથી સુપ્રીમ કોર્ટમાં પહોંચશે, કારણ કે તે એક પ્રકારનો બંધારણીય વિવાદ બની જશે. જો આ મામલો સુપ્રીમ કોર્ટ સુધી પહોંચે, તો બેન્ચ કેસ અને આ સુધારાનું મૂલ્યાંકન કેવી રીતે કરી શકે?
તો જો આપણે ઉપરોક્ત વિગતોનો અભ્યાસ અને વિશ્લેષણ કરીએ, તો આપણને ખબર પડશે કે ભારતમાં ઝેરી દારૂના કારણે થતા નરસંહાર ક્યાં સુધી ચાલુ રહેશે? – મૃતકોના ઘરોના ચૂલા ખંડેર થઈ રહ્યા છે અને શોક સ્થાનો બનાવવામાં આવી રહ્યા છે – સરકારો ક્યારે જાગશે? ભારતમાં ઝેરી દારૂ રોકવા માટે ઓપરેશન સિંદૂર-૨ ની સખત જરૂર છે! ઝેરી દારૂ પીવાથી મૃત્યુ પામેલા લોકોના પરિવારોને વળતરની જાહેરાત, આરોપીઓની ધરપકડ, જામીન, નીચલી કોર્ટથી લઈને ઉચ્ચ અદાલત સુધીની કાર્યવાહી – શું પીડિત પરિવારોનું જીવન સમાપ્ત થઈ ગયું છે?
કિશન સનમુખદાસ ભાવનાની ગોંડિયા મહારાષ્ટ્ર 9284141425
