વૈશ્વિક સ્તરે, આપણે ઘણા દેશો સાથે યુએસના અથડામણ, પછી તેમના પર આર્થિક પ્રતિબંધો લાદવા, વૈશ્વિક નાણાકીય સંસ્થાઓથી મોં ફેરવવા વિશે સાંભળતા રહીએ છીએ, જેના કારણે તે દેશો આર્થિક કટોકટીનો ભોગ બને છે, પરંતુ ભારત-યુએસએની વર્તમાન પરિસ્થિતિઓને જોતા, હું, એડવોકેટ કિશન સંમુખદાસ ભાવનાની ગોંદિયા મહારાષ્ટ્ર,45 વર્ષના લેખનના ઇતિહાસમાં અને કદાચ ભારત-યુએસ મિત્રતાના ઇતિહાસમાં પહેલી વાર આવો સંઘર્ષ જોઈ રહ્યો છું, કે ભારત પર 50 ટકા ટેરિફ લાદવો અને તેને વધારવાની ધમકી આપવી અને પછી પ્રતિબંધો પણ આવી શકે છે, જેના કારણે આપણને આપણા ટેકનોલોજી, ઇલેક્ટ્રોનિક, ઇલેક્ટ્રિકલ અને ફાર્મસી વગેરે ક્ષેત્રોમાં કેટલાક પડકારોનો સામનો કરવો પડી શકે છે. જેના પર મારું માનવું છે કે આ સંભવિત અસર પર વ્યૂહાત્મક કાર્ય શરૂ થઈ ગયું હશે? આ સાથે, ભારતે તેની વ્યૂહાત્મક રાજદ્વારી પર કામ શરૂ કરી દીધું હશે. પીએમએ હમણાં જ રશિયન રાષ્ટ્રપતિ સાથે વાત કરી છે, સંભવતઃ તેઓ નવેમ્બર-ડિસેમ્બરમાં ભારતની મુલાકાત લઈ શકે છે. આપણા પીએમ 28 થી 30 ઓગસ્ટ 2025 દરમિયાન જાપાનની મુલાકાત લેશે, પછી 31 ઓગસ્ટથી 1 સપ્ટેમ્બર 2025 દરમિયાન SCO સમિટ માટે ચીનની મુલાકાત લેશે, જેમાં ચીનના વિદેશ મંત્રાલયના જણાવ્યા મુજબ, ભારતીય પીએમ આવવા માટે ઉત્સુક છે, અને એવી શક્યતા છે કે આ ટેરિફ આપત્તિને તકમાં ફેરવવાની રણનીતિ હોઈ શકે છે, જેણે અમેરિકાને પણ મુશ્કેલીમાં મૂકી દીધું છે? કારણ કે મને લાગે છે કે ટ્રમ્પે જે વિચારસરણી સાથે ભારત પર આટલી મોટી રકમનો ટેરિફ લાદ્યો છે, તે વિચારસરણી કદાચ વિપરીત છે? અને શક્ય છે કે વાતચીતનો હથિયાર તરીકે ઉપયોગ કરીને, ટેરિફ દૂર કરવામાં આવે, તો તે આશ્ચર્યજનક નહીં હોય! પરંતુ ભારતે તેની તૈયારીઓ શરૂ કરી દીધી છે, જો આ વખતે રશિયા, ચીન, ભારત, બ્રાઝિલ, ઈરાન વગેરે દેશોનું જૂથ બને છે, તો વૈશ્વિક રાજદ્વારી અને ભૂરાજકીય સમીકરણમાં એક નવો વળાંક આવશે જે પશ્ચિમી વિશ્વ માટે ભૂરાજકીય ભૂકંપ લાવી શકે છે. તેથી, આજે, મીડિયામાં ઉપયોગમાં લેવાતી માહિતીની મદદથી, આપણે આ લેખ દ્વારા ચર્ચા કરીશું, સાંભળો બાબુજી! આ ભારત-અમેરિકા છે, ભારત અને ભારત વચ્ચે સીધી અથડામણ આંતરરાષ્ટ્રીય શક્તિ સંતુલનની દિશાને અસર કરી શકે છે.
મિત્રો, જો આપણે અમેરિકા દ્વારા ભારત પર લાદવામાં આવેલા ટેરિફની ભૂરાજકીય અસર વિશે વાત કરીએ, તો આંતરરાષ્ટ્રીય રાજકારણમાં આર્થિક શસ્ત્રોનો ઉપયોગ કોઈ નવી વાત નથી, પરંતુ જ્યારે આ શસ્ત્રનો ઉપયોગ વિશ્વની સૌથી મોટી અર્થવ્યવસ્થા એટલે કે અમેરિકા દ્વારા કરવામાં આવે છે, ત્યારે તેની અસરો વૈશ્વિક હોય છે. તાજેતરમાં, અમેરિકાએ ભારત પર કર લાદવાનો નિર્ણય લીધો અને પ્રતિબંધો લાદવાની શક્યતા પણ સૂચવી. આ પગલું માત્ર ભારત-અમેરિકા સંબંધોમાં તણાવ પેદા કરી રહ્યું નથી, પરંતુ તેની પાછળ બીજો એક મોટો ભય છુપાયેલો છે – ભારત, ચીન અને રશિયાનું સંભવિત ધ્રુવીકરણ. આ જોડાણ, જો મજબૂત બને છે, તો તે અમેરિકા માટે એટલો ભૂરાજકીય પડકાર બની શકે છે કે તે દાયકાઓથી સ્થાપિત તેના આર્થિક અને વ્યૂહાત્મક પ્રભુત્વને હચમચાવી નાખશે. તાજેતરના સમયમાં અમેરિકા અને ભારત વચ્ચે વધતો તણાવ વૈશ્વિક રાજદ્વારી અને ભૂરાજકીય સમીકરણોમાં એક નવા વળાંકનો સંકેત આપે છે.”યુએસ-ઇન્ડિયા ડાયરેક્ટ” મુદ્દા પર ઉદ્ભવેલા મતભેદો ફક્ત દ્વિપક્ષીય વિવાદ પૂરતા મર્યાદિત રહેશે નહીં, પરંતુ તે સમગ્ર આંતરરાષ્ટ્રીય શક્તિ સંતુલનની દિશાને અસર કરી શકે છે. જ્યારે આ મુદ્દાએ ભારત અને અમેરિકા વચ્ચે અવિશ્વાસની રેખાને વધુ ઊંડી બનાવી છે, તો બીજી તરફ તે ચીન માટે તકના દરવાજા ખોલી રહ્યું હોય તેવું લાગે છે. જો ભારત અને ચીન તેમના જૂના મતભેદોને બાજુ પર રાખીને એક સામાન્ય વ્યૂહરચના પર આગળ વધે છે, તો તેની પશ્ચિમી વિશ્વના રાજકીય-આર્થિક પાયા પર ઊંડી અસર પડી શકે છે.
મિત્રો, જો આપણે અમેરિકાના મુકાબલાને અમેરિકાની સૌથી મોટી રાજકીય આડઅસર તરીકે વાત કરીએ, તો ભારત પર લાદવામાં આવેલા યુએસ ટેક્સની અસર ફક્ત વેપાર સંતુલન સુધી મર્યાદિત રહેશે નહીં. આ એક સંદેશ છે જે અમેરિકન નીતિ નિર્માતાઓની વિચારસરણીને પ્રતિબિંબિત કરે છે – જો તે તેમના હિતોની વિરુદ્ધ જાય તો તેઓ કોઈપણ દેશ સામે કડક આર્થિક પગલાં લઈ શકે છે. પરંતુ ભારત, જે છેલ્લા કેટલાક વર્ષોમાં માત્ર વૈશ્વિક દક્ષિણનું નેતૃત્વ કરવાની સ્થિતિમાં આવ્યું નથી, પરંતુ પશ્ચિમી દેશો માટે વ્યૂહાત્મક ભાગીદાર તરીકે પણ ઉભરી આવ્યું છે, તે આવા દબાણને સરળતાથી સ્વીકારશે નહીં. ભારતની આર્થિક નીતિઓ અને વ્યૂહાત્મક સ્વાયત્તતા પરનો તેનો ભાર યુએસની અપેક્ષાઓ સાથે મેળ ખાતો નથી, અને આ સંઘર્ષનું મૂળ કારણ છે. યુએસના આ પગલાનું સૌથી મોટું વ્યૂહાત્મક પરિણામ એ હોઈ શકે છે કે ભારત અને ચીન – બે એશિયન દિગ્ગજો, જેમની વચ્ચે છેલ્લા વર્ષોમાં સરહદ વિવાદ અને ભૂ-રાજકીય તણાવ રહ્યો છે – આર્થિક અને વ્યૂહાત્મક મુદ્દાઓ પર એક સામાન્ય પ્લેટફોર્મ પર આવી શકે છે. ચીન પહેલેથી જ યુએસ ટેરિફ અને પ્રતિબંધોનો સામનો કરી રહ્યું છે, અને તે કોઈ એવા ભાગીદારની શોધમાં છે જે તેની યુએસ વિરોધી વ્યૂહરચનાને મજબૂત બનાવી શકે. જો ભારત, તેના રાષ્ટ્રીય હિતોનું રક્ષણ કરવા માટે, યુએસ દબાણ સામે ઝૂકી જાય છે અને કેટલાક ક્ષેત્રોમાં ચીન સાથે સહયોગ વધારે છે, તો તે યુએસ વ્યૂહરચના માટે એક મોટો ફટકો હશે જેમાંથી બહાર નીકળવામાં સમય લાગશે.
મિત્રો, જો આપણે ભારત-રશિયા પાસાને અવગણીએ નહીં, તો રશિયા અને ભારત ઐતિહાસિક રીતે મજબૂત સંબંધો ધરાવે છે, પછી ભલે તે સંરક્ષણ સોદા હોય, ઊર્જા વેપાર હોય કે આંતરરાષ્ટ્રીય મંચો પર પરસ્પર સમર્થન હોય. યુક્રેન યુદ્ધ પછી રશિયા પહેલેથી જ યુએસ અને યુરોપિયન પ્રતિબંધોનો સામનો કરી રહ્યું છે, અને ચીન સાથે તેના આર્થિક અને વ્યૂહાત્મક સંબંધોમાં વધારો કર્યો છે. જો ભારત પણ આ ત્રિકોણમાં સક્રિય રીતે સામેલ થાય છે, તો ભારત-ચીન-રશિયાનું આ ધ્રુવીકરણ માત્ર એક મજબૂત આર્થિક શક્તિ બની શકશે નહીં, પરંતુ વૈકલ્પિક વૈશ્વિક શક્તિ કેન્દ્ર તરીકે ઉભરી શકે છે, જે યુએસના નેતૃત્વ હેઠળના પશ્ચિમી વ્યવસ્થાને પડકારશે. આ સંભવિત જોડાણના આર્થિક પરિણામો ઊંડા હશે. ભારત, ચીન અને રશિયા સાથે મળીને વૈશ્વિક ઊર્જા સંસાધનો, ઉત્પાદન ક્ષમતા અને તકનીકી વિકાસનો મોટો ભાગ નિયંત્રિત કરે છે.જો આ ત્રણેય દેશો પરસ્પર વેપારમાં યુએસ ડોલરને બદલે સ્થાનિક ચલણો અથવા વૈકલ્પિક ચુકવણી પ્રણાલીઓનો ઉપયોગ વધારશે, તો તે યુએસ ડોલરની વૈશ્વિક સર્વોપરિતાને નબળી પાડી શકે છે. અમેરિકાની આર્થિક શક્તિનો એક મુખ્ય આધાર તેના ચલણની આંતરરાષ્ટ્રીય સ્વીકૃતિ છે, અને તેને કોઈપણ નુકસાન તેનો સૌથી મોટો ભૂ-આર્થિક પડકાર હશે. આ ધ્રુવીકરણ રાજકીય અને વ્યૂહાત્મક દૃષ્ટિકોણથી પણ ખતરનાક બની શકે છે. દાયકાઓથી, અમેરિકા એ સુનિશ્ચિત કરે છે કે ભારત અને ચીન વચ્ચે વિશ્વાસનો અભાવ રહે, જેથી કોઈ પણ સંયુક્ત શક્તિ એશિયામાં તેના હિતોને પડકારી ન શકે. પરંતુ જો આર્થિક દબાણ અને વેપાર યુદ્ધો ભારતને અમેરિકાથી દૂર લઈ જાય, તો તે મજબૂરીમાં પણ કેટલાક ક્ષેત્રોમાં ચીન અને રશિયા સાથે સહયોગનો માર્ગ પસંદ કરી શકે છે. આ સહયોગ ઊર્જા સુરક્ષા, લશ્કરી ટેકનોલોજી અને આંતરરાષ્ટ્રીય મંચો પર સંકલિત મતદાન સુધી વિસ્તરી શકે છે.
મિત્રો, જો આપણે અમેરિકાની વર્તમાન વિદેશ નીતિ ઘણીવાર ટૂંકા ગાળાના વ્યૂહાત્મક લક્ષ્યો પર કેન્દ્રિત હોવાની વાત કરીએ, તો લાંબા ગાળાના ભૂ-રાજકીય પરિણામોનું પૂરતું મૂલ્યાંકન કરવામાં આવતું નથી. ભારત પર કર અને સંભવિત પ્રતિબંધો લાદવાનો નિર્ણય પણ આ શ્રેણીમાં આવે છે. અમેરિકા માને છે કે તે આર્થિક દબાણ લાવીને ભારતને તેની શરતો પર વેપાર સોદા કરવા દબાણ કરી શકે છે, પરંતુ તે ભૂલી રહ્યું છે કે ભારત હવે એક એવી અર્થવ્યવસ્થા છે જે તેની વૈશ્વિક ભૂમિકા અને પ્રતિષ્ઠાથી ખૂબ જ વાકેફ છે, અને આંતરરાષ્ટ્રીય મંચ પર તેની સ્વાયત્ત ઓળખ જાળવી રાખવા માંગે છે. ભારતની વિદેશ નીતિ “બહુ-સંરેખણ” ની નીતિ પર આધારિત છે, જ્યાં તે વિવિધ મુદ્દાઓ પર વિવિધ શક્તિઓ સાથે ભાગીદારી કરે છે. જો અમેરિકા સાથે તણાવ વધે છે, તો ભારત પાસે હંમેશા ચીન અને રશિયા સાથે સહયોગ વધારવાનો વિકલ્પ રહેશે. આવી સ્થિતિમાં, ભારત-ચીન-રશિયાના વ્યૂહાત્મક અને આર્થિક ધ્રુવની રચના, ભલે તે સંપૂર્ણ જોડાણ ન હોય, અમેરિકા અને તેના સાથીઓ માટે ગંભીર પડકાર ઉભો કરવા માટે પૂરતી હશે. આખરે, અમેરિકાએ સમજવું જોઈએ કે ભારત પર કર લાદવા અનેપ્રતિબંધોની ધમકી આપવી એ ફક્ત દ્વિપક્ષીય વિવાદ નથી,પરંતુ તેએક કડી બની શકે છે જે શક્તિના વૈશ્વિક સંતુલનને બદલી નાખે છે. ભારત, ચીન અને રશિયાનું સંભવિત ધ્રુવીકરણ એક નવા શીત યુદ્ધ જેવી પરિસ્થિતિનું નિર્માણ કરી શકે છે, જ્યાં અમેરિકાને ફક્ત લશ્કરી અને રાજદ્વારી મોરચે જ નહીં, પરંતુ આર્થિક અને નાણાકીય મોરચે પણ એક સાથે ઘણા વિરોધીઓનો સામનો કરવો પડશે. આ એવી પરિસ્થિતિ છે જેને ટાળવા માટે અમેરિકાએ ખૂબ કાળજીપૂર્વક પોતાના પગલાં લેવા પડશે, કારણ કે આજના જોડાયેલા વૈશ્વિક અર્થતંત્રમાં, ભૂલની અસર સરહદોની બહાર ફેલાઈ શકે છે.
તો, જો આપણે ઉપરોક્ત સમગ્ર વર્ણનનો અભ્યાસ અને વિશ્લેષણ કરીએ, તો આપણને ખબર પડશે કે અમેરિકા અને ભારત ટકરાયા, ચીન અને ભારત નજીક આવ્યા, રશિયાએ ધ્રુવીકરણના સમીકરણો બનાવ્યા, પશ્ચિમી વિશ્વ માટે ભૂરાજકીય ભૂકંપ લાવ્યો, અમેરિકા અને ભારત વચ્ચે તણાવ વધાર્યો, વૈશ્વિક રાજદ્વારી અને ભૂરાજકીય સમીકરણોમાં એક નવા મોડનો સંકેત આપે છે. સાંભળો બાબુજી! આ ભારત, અમેરિકા-ભારત સીધો સંઘર્ષ છે, આંતરરાષ્ટ્રીય શક્તિ સંતુલનની દિશાને પ્રભાવિત કરવાની શક્તિ ધરાવે છે.
એડવોકેટ કિશન સનમુખદાસ ભાવનાઈ ગોંદિયા મહારાષ્ટ્ર 9226229318
